Türkiyə və İran: Köhnə rəqabətdə Azərbaycan faktoru - Hakan Fidan: “Özgəsinin pəncərəsinə daşa atanın pəncərəsi sınacaq” (TƏHLİL)
05-03-2025 [13:29]
Türkiyə ilə İran arasında yaranmış gərginlik səngimək bilmir. İki qonşu dövlət arasında münasibətlər nədən həndəvərindən çıxıb?
Söhbət ondan gedir ki, bir vaxt İranın at oynatdığı Suriya indi total şəkildə Türkiyənin nəzarəti altına keçib. İran və onun müttəfiqi Rusiya Türkiyə tərəfindən Suriyada küncə sıxışdırılıb.
Suriya xalqının böyük əksəriyyəti Türkiyənin tərəfindədir. Niyə? Çünki Suriyada xalqın 80 faizi sünnidir, cəmi 10 faizi isə ələvidir. Əvvəllər Suriyada əhalinin 10 faizini təşkil edən xristianların isə böyük bir hissəsi ölkəni tərk edib.
Suriya 50 ilə yaxın ələvi azlıq tərəfindən idarə olunub. Bu isə böyük çoxluğun, yəni sünnilərin basqı altında əziyyət çəkməsinə gətirib çıxarıb. Suriyalıların nəzərində Türkiyə sünni dövlətdir, yəni onlara bir köynək yaxındır. İran isə onlara 50 il zülm etmiş ələvilərin yanındadır.
Suriyadakı sünni çoxluq tərəfindən qovulan İran ölkənin yeni rəhbərliyinə təzyiq mexanizmi əldə etməyə çalışır. Bu məqsədlə də PKK-nın Suriyadakı uzantısı olan Suriya Demokratik Qüvvələrinə dəstək verir. Bu qüvvələr üzərindən Suriyanın daxili işlərinə müdaxilə etməyə çalışır. Suriya Demokratik Qüvvələri həm Türkiyə, həm də rəsmi Şamın yeni iqtidarı tərəfindən terrorçu qrup kimi tanınır.
Maraqlıdır ki, İran PKK-nı terrorçu qrup kimi tanıyır. Ancaq onun Suriyadakı şöbəsi sayılan Suriya Demokratik Qüvvələrlə geninə-boluna əməkdaşlıq edir. Bu qüvvələr Şimali və Şərqi Suriya Muxtar İdarəsi (AANES) və ya Rojava adı altında Suriyanın şimal-şərqində de-fakto muxtar vilayət yaradıblar. Suriyanın yeni rəhbərliyi və Türkiyə bu qondarma muxtariyyəti rədd edir.
Suriya Demokratik Qüvvələri ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən də dəstəklənir. Onlar İŞİD-ə qarşı aparılan müharibədə Amerikanın yanında yer alıb.
Yeni Suriya yönətimi Suriya Demokratik Qüvvələrində yer alan yerli kürdləri öz ordusuna qəbul etməyə hazırdır. Ancaq artıq bu qüvvələr\ rəhbərlik edən PKK üzviləri İraqa qovulub.
İran Türkiyənin həm İraqda, həm də Suriyada həyata keçirdiyi antiterror əməliyyatlarını “suverenliyin pozulması” kimi qiymətləndirir.
Onu da deyək ki, İran Suriyada təkcə Suriya Demokratik Qüvvələrini yox, həm də de-fakto Demokratik Birlik Partiyasının (PYD) silahlı qanadı kimi tanınan YPG-yə dəstək verir.
İranlı jurnalist Fereshteh Sadeghi yazır ki, Türkiyənin suriyanı ələ keçirməsi nəticəsində İranın Livanla (Hizbullah) quru yolla əlaqəsi tamamilə kəsilib. Ona görə də rəsmi Tehran Suriya Demokratik Qüvvələrinin köməyi ilə Livana loqistik çıxış əldə etməyə çalışır.
Fevralın 26-da “Al Jazeera Arabic” telekanalına müsahibə verən Hakan Fidan bildirib ki, İranın bölgədəki milislərə arxalanan xarici siyasəti Tehranı əldə etdiyindən daha çox qurban verməyə məcbur edib.
Türkiyənin terror qruplaşması hesab etdiyi Suriya Demokratik Qüvvələrinə İranın dəstək vermə ehtimalı varmı, sualına H.Fidan belə cavab verib: “Əgər siz oradakı qrupa dəstək verməklə başqa ölkədə iğtişaşlar yaratmağa cəhd etsəniz, başqa bir ölkə də sizin ölkənizdəki qrupa dəstək verə bilər. O qrup da sizin ölkədə iğtişaşlar yaradar.
...İndiki dünyada heç nə gizli qala bilməz. Sənin sahib olduğun imkanlar başqalarında da var. Ona görə də öz pəncərənə daş atılmasını istəmirsənsə, başqalarının pəncərəsinə daş atmamalısan".
Bir çox analitiklər hesab edirlər ki, Hakan Fidan İranda yaşayan sayı 30 milyondan çox olan Azərbaycan türklərinə işarə edib. Şübhəsiz ki, Türkiyə və Azərbaycan əl-ələ versə, İranda zəlzələ effekti verə biləcək ixtisaslara imkan yarada bilər.
İran hökuməti rəsmi şəkildə Hakan Fidanın bu yanaşmasını “qeyri-konstruktiv” adlandırıb. Türkiyənin tehrandakı səfiri Hicabi Kirlangic Xarici İşlər nazirliyinə çağırılıb. Buna cavab olaraq Türkiyə də oxşar addım atıb.
İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Esmaeil Baghaei X-də yazıb: "Türkiyə hökumətinə qarşı baş vermiş hərbi çevrilişlə etiraz edən ilk ölkə biz olduq...Biz PKK-nın tərksilah olmasını alqışlayan və qonşu ölkəmiz Türkiyədə təhlükəsizliyin gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addım hesab edən ilk ölkələrdən olduq”...
Ancaq rəsmi Ankara da, Tehran da etiraf edir ki, Yaxın Şərqlə bağlı bir sıra fundamental məsələlərə hər iki ölkənin son dərəcə fərli yanaşması var. Və bu yanaşma bu ölkələr arasında gərginlik yaradır.
Buna baxmayaraq İran rəsmisi xanım Fatemeh Mohajerani deyib: "Bizim Suriya ilə bağlı Türkiyə ilə müəyyən işimiz var və ümid edirik ki, bu məsələlər ağıllı şəkildə həll olunacaq".
Türkiyə və İran əslərdir ki, regionda əsas rəqiblər qismində çıxış edirlər. Bu ölkələrin son döyüş meydanı Suriya olub.
Dekabrda Suriya prezidenti Bəşər Əsədin devrilməsi Suriyada güc dinamikasını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Ankaranın mövqeyini gücləndi, eyni zamanda İranın təsiri heçə endi. Ancaq İran bunla barışmaq istəmir. Suriya, Livan, Fələstin, Yəmən və İraqda qeyb etdiyi əvvəlki əzəməti geri qaytarmağa çalışır...
Elbəyi Həsənli. Sürix
Mia.az
Paşinyan: "İranla sərhəd körpüsünün tikintisi gündəlikdə qalır"
Əli Əsədov Qırğızıstan prezidenti ilə görüşdə iştirak edib
Qəzzada daha 79 nəfər ölüb - 288 nəfər isə yaralanıb
Zaur Axundov "Silk Vey Vest"dən nə qədər qazanır? - Hesabat
16 yaşlı Ceyhun Nəcəfova hökm oxundu - Sinif yoldaşını öldürüb!
Onlar bu komitə yanında İctimai Şura üzvü seçildilər - SİYAHI
Zakir Həsənov Çinə gedib
AFFA bəzi klubları və futbolçuları cəzalandırıb
Sabah yağış yağacaq - Proqnoz
Prezident İlham Əliyev Avropa İttifaqının komissarını qəbul edib - Nələr müzakirə olunub?
Müəllim MÜTDA rəhbərini ələ saldı: "Cənab Eşqi Bağırov,odun peçinə uzbe qoşsaq, printer işləyər? - "Nazirimiz problemlərdən elə danışır, elə bil..."
Türkiyədə yeni nazirlik yaradılır
Türkiyəli aktyor xəstəxanadan çıxdı - FOTO
Əli Əsədov Qırğızıstana gedib
Milli Məclisdə dinləmə keçiriləcək
"Harda yazılıb ki, xanəndə botoks etdirə bilməz?" - "Qarayaxma kampaniyaları aparan və həmin yazıları yazdıran adamlar..."
“Əsrlərin sədasında xalça sehri” sərgisi açılıb
Rusiyada azərbaycanlı iş adamı kimin qəzəbinə tuş gəlib? - Nəsimi Məmmədov həbs etmək istəyirlər
Türkiyədə İŞİD-ə qarşı növbəti əməliyyat: 51 şübhəli tutulub
Gürcüstanda SOCAR-ın avtomobilinə silahlı hücum olub - FOTO
ChatGPT-də yeni qadağalar olacaq
Çempionlar Liqası: bu gecə daha 6 oyun olacaq
Azərbaycan nefti cüzi bahalaşıb
69 manata məzar yeri var ki? - Qəbiristanlıqlarda torpaq bahalaşıb
Britaniya Fələstin dövlətini tanıyacaq - Bu həftə
“Yuventus” türk futbolçunun maaşını qaldırdı - 6 milyon avroya
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
FED uçot dərəcəsi barədə qərarını açıqlayıb
Qəzzada ölənlərin sayı 65 mini ötdü
Sabah Sabunçu rayonunun bəzi ərazilərində qaz olmayacaq - SİYAHI
Əli Əsədov yeni qərar imzalayıb - Dəyişiklik
Azərbaycan və BƏƏ arasında Birgə Biznes Şurası yaradılıb
İlham Əliyev ilk Baş nazirlə bağlı sərəncam imzaladı
FİFA Türkiyə klubunu cəzalandırıb
AYNA-ya yeni səlahiyyət veriləcək
"Neftçi"nin yumruq atan futbolçusuna "yox" deyildi
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Keçmiş kollec direktoru haqqında cinayət işi açılma xəbərinə belə reaksiya verdi: "Xəbərsizəm..."
Marta Kos sabah Azərbaycana gələcək