2025-ci ilin yanvar ayının iqtisadi gostəriciləri haqqında qısa xülasə... - Sabiq nazir yazır
21-02-2025 [10:47]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Dövlət statistika komitəsi yanvar ayının iqtisadi inkişaf nəticələrini elan etmişdir. Ürək açan bir nəticə yoxdur. Əsas iqtisadi inkişaf göstəricilərinin, demək olar ki, hamısında gerilik var.
Bu gerilik, həm nəzərdə tutulan faktlar üzrə və həm də keçən dövrun göstəricilərinə görə nəzərə çarpır. Ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi üzrə hökumətin proqnoz göstəricisinə görə 4% geriləmə var, keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1% düşmə qeyd edilmişdir.
Bu da o qədər təhlükəli meyl deyil, yəni müvəqqəti artım da ola bilər, azalma da, sağlam iqtisadi sistem olarsa bunu qısa zaman ərzində aradan qaldırmaq olar.
Daha təhlükəli meyllər iqtisadiyyatı daha dərin böhrana sürükləyir və qarşısı alınmaz problemlər ortaya çıxara bilər:
1. Təmiz istehlakçı cəmiyyət qurulur və bütün cəhdlər istehlak tələbinin ödənilməsinə yönəldilir. Yaradıcılıq parametrləri sıfır vəziyyətinə endirilmişdir. Yanvar ayı bu meylin ciddi gücləndirilməsini göstərir. Yaradıcılıq əsasən əsas kapitala investisiyaların və elmi-texnoloji investisiyaların artırılması hesabına nail oluna bilər. Hər iki göstərici sürətlə azalmaqda davam edir. Yanvar ayında əsas kapitala investisiyalar 50% azalmışdı, onların ÜDM -da payı isə Azərbaycan tarixində görünməmiş səviyyəyə 8,3%-ə düşmüşdur. Bu rəqəm Əfqanıstanda 17%, Gürcüstanda 32, Ermənistanda 33%-dir. Ayrılan vəsaitlər də əsasən istehlak xarakterli (mənzil tikintisi, infrastruktur və s.) obyektlərin qurulmasına yönəldilmişdir. 2024-cu ildə elm və inkişaf xərcləri 1980-ci ilin analoji göstəricisindən 4 dəfə azdır. Kəskin investisiya qıtlığı büdcədə 1,7 milyard büdcə artıqlığı şəraitində baş verir. Problem vəsait çatışmazlığında deyil, sistemin qurulmasındadı. Bu da daha bir meylin baş verməsini göstərir.
2. Bu meyl üzrə söhbət dövlətin iqtisadiyyata lüzumsuz müdaxiləsindən və kəskin dövlət inhisarının formalaşmasından gedir. Son dövrlər bu meyl xeyli güclənmişdir. Büdcənin gəlirləri və xərcləri müvafiq olaraq 116 və 136% artmışdır, vergi mənbəyi 1% azalmışdı. Özəl sektorun əlində hətta qəpik-quruş qalmayıb ki, yenidən investisiya etsin və yeni vergi obyekti yaratsın. Əsas məsələlərin tənzimlənməsi 90%-i dövlətin əlində (maliyyə, bank, valyuta, qiymətqoyma, tenderlər və s.) cəmlənmişdir ki, bu da bütün digər dövlətlərdə olduğu kimi korrupsiyanın, rusvətin, çiçəklənməsinə, pul resurslarının səmərəsiz istifadə olunmasına gətirib çıxarır. Şəxslərin əlində qalan pul dövlətin sərəncamına keçən puldan 3-4 dəfə daha güclüdür, daha səmərəlidir və daha böyük nəticə verir. Bu yalnız Azərbaycanda deyil, bütün ölkələrdə belədir.
3. Daha bir təhlükəli meyl, xarici sektorun inkişafının da istehlakcılıq siyasətinə yönəlməsidir. İdxal sürətlə artır, ixrac azalır.2024-cu ildə ixrac 10% azalmis, idxal isə 22% artmisdir. İxracın 96-97%-i xammal, idxalın bir o qədəri istehlak yönümlü mallardır. İxrac məhsullarının həcmi sürətlə düşməkdə davam edir. İdxala ehtiyac artır. Bir neçə ay əvvəl iqtisadiyyatın dərin islahatlara ehtiyacı olduğunu zəruri hesab etmişdik, 15 ən təcili tədbirlər haqqında hökumətə məlumat vermişdim. Bu prosesin mənbəyi proqnozlardan irəli gəlir və onlardan doğan problemdir. Hələ o vaxt belə nəticələr gözlənilirdi. Hesab edirəm ciddi islahatlar həyata keçirmək çox zəruridir.Bu islahatları həyata keçirmək, iki rəqəmli artım səviyyəsinə nail olmaq üçün bu ölkədə hər cür imkan və şərait var. Sadəcə bu ölkənin iqtisadiyyatını xaosdan xilas etmək lazımdır
MİA.AZ
Jurnalist Etibar Cəbrayıloğluya ağır itki üz verib
Jurnalist Mübariz Zeynalovun oğlu vəfat edib
Azərbaycan nefti cüzi bahalaşdı
Kamal Kılıçdaroğlundan erkən qurultay qərarına operativ reaksiya: "CHP təslimalınmaz bir qaladır..."
İsrail ordusu Suriyanın iki hərbi bazasını bombalayıb
Gəncədə 31 yaşlı kişi küçədə bıçaqlanıb
BMT komissiyasında Azərbaycanın təşəbbüsü ilə qətnamə qəbul edilib
Dost adıyla zəng və pul tələsi... - DİN əhaliyə xəbərdarlıq etdi
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Ərdoğan Novruz bayramını belə qeyd etdi - VİDEO, FOTO
Əkrəm İmamoğlu istintaqda 28 suala cavabdan yayınıb
CHP erkən seçki qərarı verdi
QAR UÇQUNUNA DÜŞƏN ƏSGƏRLƏRİMİZİN NƏŞİ TAPILDI - MN və FHN birgə məlumat yaydı (YENİLƏNİB)
"Cənab Prezident, Əziz Qardaşım..." - Ərdoğan Azərbaycan prezidentinə belə məktub göndərdi
DAHA BİR QHT RƏHBƏRİ HƏBS OLUNDU - Məhkəmə qərar verdi
Putin İlham Əliyevi təbrik edib - MƏTN
"Ermənistan mövcud çətinlikləri aradan qaldıran zaman..." - Rəsmi Bakıdan İrəvanın iddialarına etiraz gecikmədi
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
DTX-dən mühüm əməliyyat: deputata sui-qəsd cəhdilə bağlı daha bir nəfər həbs olunub
Sərhəddəki mövqelərimiz növbəti dəfə atəşə tutulub - MN açıqlamalar yayıb (YENİLƏNİB)
Azərbaycan nefti bir dollardan çox qalxdı
Bu bölgələrə qar yağıb - SİYAHI
Ağsuda zəlzələ oldu
Bu gün Beynəlxalq Novruz Günü elan olunub
UEFA Millətlər Liqası: Türkiyə yığması qalib gəldi
NƏNƏM MƏNƏ "HƏKİM QIZIM" DEYƏNDƏ...
Hava şəraiti dəyişəcək
Əməkdar məşqçinin qardaşı öldürüldü
Siyavuş Novruzov yıxılıb - Deputat Türkiyəyə əməliyyata aparılıb
Müğənni Gəncə İcra Hakimiyyətinə ittiham irəli sürüb
Bu gün ikinci Qədr gecəsidir
"Qəbələ" restoranının müdirinin qızılları oğurlanıb
Bank kartından oğurluq edən daha bir dələduz tutulub
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Mehriban Əliyeva: "Hər evə, hər ocağa bayram ovqatı, bol sevinc, ruzi-bərəkət və firavanlıq arzulayıram"
Deputat Ziyad Səmədzadənin qardaşı vəfat edib
Kollecdə şok dava: direktor niyə döyülüb? - VİDEO
Bu rayonlara qar yağıb - Siyahı
Paşinyan "Real Ermənistan"dan danışdı: "29.743 kv. km-lik ərazimiz çoxumuza tanış deyil”
Azərbaycanda 12 günlük tətil başlayıb
“Nar”ın dəstəyi ilə “Breyn Rinq”in yeni mövsümü başlayır
İmamoğlunun şirkətinə "əl qoyuldu" - Ortağı isə 40 miilyonla tutuldu
Polislər bayram günlərində gücləndirilmiş iş rejimində işləyəcək
Ceyhun Bayramov Niderland XİN başçısı ilə telefonda danışdı - Nələr müzakirə olunub?
Nazir bu şəxsləri "Fəxri diplom"la təltif edib - SİYAHI
İmamoğlunun müdafiəsinə qalxan bələdiyyə sədri polisə hücum çəkdi: "Lan, mən başqanam..." (FOTO)
“Bakcell” DaimOnline ilə tələbələrə 5GB hədiyyə edir!