Nadir şah Əfşar - Napoleonun sevimlisi, Stalinin müəllimi... - TƏHLİL
14-09-2024 [18:45]
Çobanlıq edib kürk tikən atası öləndən sonra 13 yaşında odun toplayıb satmaqla özünü və anasını dolandıran bir oğlan vardı.
Bir neçə il sonra-1704-cü ildə Xarəzm özbəkləri Xorasan vilayətinə basqın etdi. Çox sayda adam öldürüldü. Onlarla adam, o cümlədən 17 yaşlı oğlan və anası qul kimi bazarda satıldı. Ana az sonra əsirlikdə öldü, o oğlan isə sahibinin yanından qaça bildi. Bir müddət quldurluq etdi. 1708-ci ildə o, Xorasana qayıtdı.
O, 28 il sonra-1736-cl ildə III Şah Abbasın (Səfəvi xanədanı) yerinə taxta çıxdı. 1747-ci ilə qədər şahənşah oldu. Qohumu olan cangüdənlər tərəfindən öldürüldü. Qətli Əfşar və Qacar tayfasından olan zabitlər törətdi. O, Əfşarlar dövlətinin I şahı və Asiyanın sonuncu böyük fatehi Nadir şah Əfşar idi.
"Şərqin Napoleonu" və "İkinci Makedoniyalı İsgəndər" ləqəbləri də onun adına yazıldı. Qərb mənbələri yazır ki, Napoleon Bonapart Nadir şahın hərbi dühasına heyran idi. O, Nadiri tərifləyir və özünü "İkinci Nadir" kimi qələmə verirdi. Təsadüfi deyil ki, Napoleon Bonapart özünü Avropanın Nadir şahı adlandırırdı. İosif Stalin Nadir şahı və İvan Qroznını özünün müəllimi hesab edirdi.
Nadir şahın London Viktoriya və Albert Muzeyində saxlanılan Məhəmməd Rza Hendi tərəfindən 1740-cı ildə çəkilmiş portretində önəmli bir məqam var. Həmin portretdə şahın başındakı papaq “kolah-e Naderi” kimi tanınır. Bu, hökmdar papağıdır. Özəlliyi ondadır ki, papağın 4 zirvəni andıran və aşkar görünən çıxıntısı aydın görünür. Bu zirvəli çıxıntılar ilk dörd Rəşidi xəlifələrə şahın sayqısını rəmz olaraq ortaya qoyur. Bəzi mənbələr iddia edir ki, Nadir şah həyatının əvvəlində şiə, sonunda isə sünni olub. Qərb tarixçiləri yazır ki, Nadir şah qaldırdığı bayraqda şüurlu şəkildə yaşıl rəngdən istifadə etməkdən qaçırdı, çünki yaşıl şiə İslamı və Səfəvilər sülaləsi ilə assosiasiya yaradırdı...
Təəssüf ki, osmanlı dövləti Nadir şahın dini islahatına lazımı dəyər vermədi. Onun bu təklifi o vaxt həyata keçsəydi hal-hazırda da islam dünyasında aşkar şəkildə müşahidə olunan sünni-şiə ayrımçılığı birdəfəlik aradan qalxa bilərdi. Bəlkə də bu ideyaya yenidən qayıtmaqda fayda var...
Bir önəmli məqamı da vurğulayım. Nadir şah türk kimliyinə son dərəcə bağlı idi. İndiki təbirlə desək, o, demək olar ki, ancaq azəri tükcəsində danışırdı və bütün hökmləri də məhz bu dildə verirdi.
Nadir şahın görmək istədiyi ən böyük işlərdən biri islamda islahatlarla bağlı idi. Sirr deyil ki, hazırkı İran coğrafiyası bir vaxtlar sünni bölgə kimi tanınırdı. Məhz Şah İsmayılın qətiyyəti ilə həmin ərazidə şiəlik geniş yayıldı. Ərazidəki bir çox sünnilər şiə olmağa məcbur edildi.
Nadir şah hesab edirdi ki, sünni olan Osmanlı İmperiyası ilə Əfşar dövləti arasındakı qarşıdurmanın əsas səbəblərindən biri də bu amilə söykənir.
Nadirin ordusu sünni və şiə müsəlmanların qarışığından yaranmışdı. Onun məqsədi İran coğrafiyasında sünnilər tərəfindən daha məqbul sayıla biləcək bir dini düşüncə formalaşdırmaq idi.
Nadir şiəliyin Cəfəri qoluna üstünlük verirdi. O, sünnilər tərəfindən təhqir kimi qarşılanan bəzi şiə yozumlarını qadağan etdi. Xüsusən Rəşidi xilafətinin 3 xəlifəsi Əbu Bəkr, Ömər ibn Xəttab və Osman ibn Əffanın söyülməsini yasaqladı.
Nadir şah ümid edirdi ki, cəfərilik sünni İslamın beşinci məzhəbi kimi qəbul ediləcək. O, həmçinin ümid edirdi ki, Məkkə və Mədinəyə də hökm edən Osmanlı soltanları onun təbəələrinə də həcc ziyarətinə getməyə icazə verəcək.
Bu məqsədə varmaq üçün Nadir şah İraq, İran, Əfqanıstan və Orta Asiyadan olan üləmaları imam Əlinin Nəcəf şəhərində olan türbəsində bir araya yığdı. Cəfəri məzhəbi məsələsi ilə bağlı bir neçə gün davam edən qızğın müzakirələrdən sonra iştirakçılar Cəfəri məzhəbini sünni İslamın qanuni hüquqi məktəbi kimi tanıyan sənədi imzaladılar. Osmanlı sultanı isə bu nəticədən məmnun qalmadı. Belə ki, osmanlılar cəfəriliyi beşinci məzhəb kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər, Hənbəlilər) qəbul etmədilər. Buna baxmayaraq Osmanlı sultanları şiə zəvvarlarına həccə getməsinə icazə verdilər.
Onu da deyim ki, Misirdə yerləşən İslam dünyasının ən qədim və nüfuzlu Universitetlərindən biri olan Əl-Əzhər 1959-cü ildə Cəfəriliyi sünni islamın beşinci məzhəbi kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər,Hənbəlilər) tanıyıb. Ancaq bu tanıma ciddi qarşılanmadı...
Yeri gəlmişkən, bu universitetin əsası (970-972) şiə Fatimələr tərəfindən qoyulub. Ola bilər ki, bu qərarın verilməsində bu amil də müəyyən rol oynayıb. Şühbəsiz ki, bu, pozitiv qərardır. Təəssüf doğuran odur ki, bu qərar İslam dünyası tərəfindən hələ də rəsmən tanınmır. Ümid edirəm ki, nə vaxtsa Nadir şahın arzusu həyata keçəcək və müsəlman dünyasını parçalayan sünni-şiə ayrımçılığı aradan qalxacaq...
Elbəyi Həsənli, Sürix
MİA.AZ
"Azərreyl"də yeni baş məşqçi təyinatı olub
Ərdoğan: “Biz Türkiyəni çevriliş konstitusiyasından ən qısa zamanda qurtarmaq istəyirik”
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Bakıya kim gələcək: Paşinyan, yoxsa...- TƏHLİL
“Dedi ki, xahiş edəcəm, sənə qrant versinlər” - Bakıda modeli döyən biznesmenin məhkəməsində maraqlı dialoq
ABŞ Alyaskada hərbi gücünü artırır: "Gərəkirsə, Rusiya və Çinə eyni anda sərt cavaba hazırıq"
Leyla Əliyeva “Kəpənək” uşaq bağçasının açılışında - FOTOLAR
"Ardınca söhbət böyüdü, direktoru çağırdılar, dedilər..." - Diqqəti İmişliyə çəkən müəllimə işdən azadolunma səbəblərini sadaladı
İbrahim Tatlısəsin qızı təyarədə dava saldı - "Səni döyərəm" (VİDEO)
Rusiya MN: "Ukrayna ərazimizə 54 PUA ilə hücum edib"
LİVANLA YENİ SAVAŞ? - İsrail sərhədə 20 minə yaxın komando göndərib
Ərdoğan Livanın baş naziri ilə telefonda danışıb: "Münaqişələri bölgəyə yaymaq cəhdləri son dərəcə təhlükəlidir"
Paşinyan: "Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin edə biləcək ölkə və ya hərbi blok yoxdur"
Əli Əsədov təhsillə bağlı daha bir qərar imzalayıb
Bakıda məşhur “Dubai Cars” avtosalonlarının sahibi həbs edilib
Rəsm Bakı: "Regionda gərginlik ocaqları yaratmaq istəyirlər" - "Burada təkcə Fransa yox, digər başqa dövlətlər də yer alır"
NOYABR AYINDA 6 GÜN ARDICIL İŞ GÜNÜ OLMAYACAQ - Əli Əsədovdan qərar
DÖVLƏT XİDMƏTİNİN SƏDRİ KİMİ RƏİS TƏYİN EDİB? - Abşeron Su Meliorasiya Sistemlərinin İstismarı İdarəsində qeyri-müəyyənlik yaranıb
Zeynal Nağdəliyev yeni icra baçısını kollektivə təqdim edib - FOTO
Sabah yağış yağacaq
Türkiyədən Yunanıstana qaçmağa çalışan terrorçu tutulub
İmişlidə açıq havada dərs və ya icra nümayəndəsi ilə qalmaqal... - Müəllimə işdən azad olundu (VİDEO, YENİLƏNİB)
Prezident Xankəndi, Xocalı, Xocavənd və Ağdərə ilə bağlı sərəncam imzaladı - Nə olacaq?
Şimali Koreyadan növbəti güc nümayişi etirazla qarşılanıb: "Bu, bölgədə gərginliyi artırmağa xidmət edir"
Azərbaycan Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsi və faiz dəhlizi ilə bağlı yeni qərarını açıqladı
"Lufthansa" Tel-Əviv və Tehrana uçuşları dayandırıb - Açıqlama
Prezidentin köməkçisi yeni icra başçısına tapşırıqlar verdi - FOTO
ABŞ-da seçki: komissiya üzvlərinə şübhəli paketlər göndərilib
Nazir tikinti üzrə mühəndisi "Bitkiçilik" şöbəsinin müdiri təyin edib - KTN-də növbəti dəyişiklik
Sumqayıtda dələduzluqda ittiham olunan şəxs saxlanılıb
I Qarabağ müharibəsinin daha dörd itkin şəhidi bu tarixdə dəfn ediləcək - Dövlət Komissiyası siyahı və fotolar yaydı
Sabiq deputatdan 22 şagirdi məktəbdən qovan Bakı Atatürk Liseyinin direktoruna etiraz: "Səfirliyə müraciət olunmalı və..."
Bu poliklinkalarda qrip əleyhinə vaksinasiya başlayıb - SİYAHI
Azərbaycan nefti bir dollar bahalaşıb
Mansur Yavaş istefa iddiasına qısa cavab verdi: "Yalanlarla məşğul olmağa vaxtım yoxdur"
"Biz riyakar bir dünyada yaşayırıq!" - Hikmət Hacıyev
Çempionlar Liqası: "Real Madrid" alman komandasını uddu, "Bavariya" isə "xorvat"ları çilədi - NƏTİCƏLƏR
İran 2 milyon əcnəbini ölkədən deport edəcək - General tarix verdi
Hakan Fidan Livana başsağlığı verib
Rəsmi Ankara: "Netanyahu hökuməti müharibəni genişləndirmək istəyir"
İranın XİN başçısından səfirin yaralanmasına reaksiya: "Livandakı partlayışlar İsrailin terror aktıdır"
ABŞ müdafiə naziri İsrailə gedir
"Qalatasaray" daha bir rəqibi əliboş yola saldı - "Aslan" "Fənərbağça" ilə derbiyə naməğlub gedir
Livan BMT Təhlükəsizlik Şurasına daha bir şikayət edib