04-12-2014 [22:18]
Yaxın
keçmişimizdə Mərkəzi Bank bir məlumat yaydı. Məlumata görə, ölkədə vaxtı keçmiş
kreditin həcmi, sayı, miqdarı (heç bilmirəm hansı sözü yazım, hansı söz daha
münasibdi) bir milyarda yaxınlaşıb. Daha bilmədim bir mirlyard
manata yaxınlaşıb, yoxsa bir milyard dollara. Hər halda manat olar.
İqtisadiyyatdan
anlayışım yoxdu. Desələr beş ən məşhur iqtisadçının adını çək, heç ikisinin
adını çəkə bilmərəm. Heç bilmirəm Mərkəzi Bankın açıqladığı bu rəqəm böyük
rəqəmdi, yoxsa balaca. Pulla əlaqəli rəqəmləri sevmirəm. Qərəz, iqtisadiyyat nə
qədər vacib sahə olsa da, iqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadir olsa
da, bu sahədən heç məlumatlı deyiləm.
Mərkəzi
Bankın açıqladığı rəqəm diqqətimi çəkməzdi. Bu mövzuda yazı da yazmazdım. Əgər
oxuduğum bir müsahibə olmasaydı.
Goranboyda
baş verən faciədən hamının xəbəri var. Bu hadisə haqqında yazmayan qəzet, sayt,
göstərməyən telekanal qalmadı. Rafiq Hüseynov adlı bir insan qumbara atıb neçə
nəfəri öldürdü. Qumbaranı atıb adamları öldürən Rafiq Hüseynovun atası Müzəffər
Hüseynov (sonra bu kişi də öldü. Ürəyi partladı) müsahibə vermiş və demişdi:
"Oğlum bir dəfə su üstündə dalaşıbəpolisə düşmüşdü. Bankdan min manat
kredit götürüb oğlumu çıxartdırdım".
Mərkəzi
Bankın yaydığı məlumatla bu sözlər arasındakı qəribə izahedilməz bir əlaqə
gördüm. Neçə vaxtdı Mərkəzi Bankın yaydığı məlumatla R.Hüseynovun atası
M.Hüseynovun müsahibədə dediyi "Oğlum bir dəfə su üstündə dalaşıb polisə
düşmüşdü. Bankdan min manat kredit götürüb oğlumu çıxartdırdım",- sözləri
arasında gördüyüm əlaqə mənə rahatlıq vermir. Elə hey bu haqda düşünürəm. Bu
bir cümlə ilə ölkədəki vəziyyəti tam izah etmək olar. Bu bir cümlədə bütöv bir
ölkənin reallığı yatır. Bu cümləni bir az analiz etsən, ölkədə adamların
necəəyaşaması, vətəndaşların necə idarə olunması tam ortaya çıxar.
Su
üstündə dalaşmaq... Buna görə polisə düşmək... Sonra da bankdan kredit götürub
polisdən can qurtarmaq... Dəhşətdi. Görün, adamlar necə yaşayırlar. Ölkənin və
insanların səviyyəsi ortadadı. Bu haqda bir neçə dəfə eşitmişdim ki, adamlar
polisə düşəndə əgər satmağa, ovucun içində heç nə yoxdursa, bankdan kredit
götürüb canlarını qurtarırlar.
Bir
daha təkrar edirəm, Mərkəzi Bankın yaydığı rəqəmin böyük, yoxsa kiçik,
dözüləsi, yoxsa faciəvi rəqəm olduğunu bilmirəm. Amma onu dəqiq bilirəm ki,
ölkədə az qala hər üç adamdan biri bankdan gö-türdüyü kreditin əsirinə
çevrilib. Görünən dağa nə bələdçi. Mərkəzi Bank məlumat yaydı, yaymadı on-suz
da söhbətlərdən, adamların danışıqlarından, giley-güzarlarından vəziyyətin
hansı həddə olduğu göz qarşısındadı. Kimisi məcbur qalıb kredit götürüb. Kimisi
də bekarçılıqdan, kimisi də heç zərurət olmadığı halda kredit götürüb və özünü
elə aparır ki, guya başqa cür mümkün deyildi, başqa yol yox idi, mütləq bankdan
kredit götürməli idi.
Kredit
götürənlər arasında hər cür adama rast gələ bilərsiniz. Onlar hər cür səbəb
səsləndirə bilərlər. Biri qızını ərə verirmiş, mebel və cehiz almaq üçün
kreditə girib. Biri evi təmir etmək üçün kredit görtürüb, biri maşın alırmış. Biri
nəsə bir məişət avadanlığı almağı əşhədü-vacib hesab edib. Biri toyuna tanınmış
müğənni çağırmaq üçün kredit götürüb (belələri də var)...
Harasa gəzməyə getmək üçün kredit götürənlər də var.
Səbəblər müxtəlifdi. Gəlin razılaşaq ki, vacib məqamları nəzərə almasaq,
adamların çoxu bekarçılıqdan, o qədər də zərurət olmadan kreditin əsirinə
çevriliblər.
Məsələn, anam kredit götürərək özünə "şuba"
alıb. Onun kimi nə qədər adamlar var. Halbuki o, bankdan kredit götürməyin
əvəzinə başqa bir şey, daha ucuz bir şey alıb əyninə geyinə bilərdi.
Gəlin
razılaşaq ki, adamlar çaşıblar. Yaşamağı bacarmırlar. Reklamlar və seriallar,
çeşidlərin bolluğu onları çaşdırıb. Öz real vəziyyətləri ilə arzuları
arasındakı sərhədi müəyyən edə bilmirlər. Ayaqlarını yorğanlarına görə
uzatmırlar. Sabahı düşünmürlər. Nəticədə bataqlığa düşürlər. Bu bankdan alıb o
banka verirlər, o bankdan alıb bu banka ödəyirlər. Əlinin papağın Vəlinin
başına, Vəlinin papağını da Əlinin başına qoyurlar. Narahatdırlar. Görəsən, bu
ayın kreditini necə ödəyəcəm,- sualı onları daima narahat edir. Axı, kreditlə
baş tutan toyda, nişanda necə ürəkdən əylənmək olar. Belə baxırsan
bəzənib-düzənib, geyinib-gecinib restorana gəliblər, amma real vəziyyət başqa
söz deyir. Real vəziyyət onu deyir ki, bu zahiri təmtərağa aldanmaq olmaz. Bu
zahiri təmtərağın arxasında böyük bir narahatlıq, söz-söhbət, dava-dalaş yatır.
Adamların həyatı artıq özlərinə məxsus deyil.
Adamın
yadına Balzakın
"Qobsek" əsəri düşür. Orda Balzak deyir ki, bu bəzəkli karetaların,
bu bəzəkli paltarların sahibləri qoca Qobsekin, qoca sələmçinin qarşısında
alçalırlar.
Qobsekə
yalvarıb, özlərini alçaldırlar. Nəyin üstündə? Zahiri təmtarağın üstündə.
Kreditə girib paltar almaq bu qədər vacibdirmi?
Əgər insan hər zaman krediti necə ödəyəcəm,- sualı
haqqında düşünürsə, başım çıxmır kreditə aldığı maşından, mebeldən, paltardan
necə həzz ala bilər? Bu, çoxmu vacibdir?
Qoca sələmçi Qobsek deyirdi: "Cəmiyyətdə bir söz
üstündə başqalarını duelə çağıran dəlisov gəncləri burda, mənim zirzəmimdə
görmək lazımdı. Onlar göz yaşı tökür, yalvarırlar".
Qobsek
deyir ki, camaatın baxdığı teatrlar əsl teatr deyil. Əsl teatr burda, mənim
zirzəmimdə göstərilir. Bu, həqiqi teatrdı və bu teatrın bir tək tamaşaçısı var.
O da Qobsekin özüdü. Yəni, Balzakın yazdığına görə, o adamlar ki müsamirələrdə
bahalı paltarlarda gəzirlər, bahalı karetaları var, onlar bu zahiri təmtarağa
görə qoca sələmçi Qobsekin qarşısında yalvarıb alçalmaqdadırlar.
Yazda
rayonda, yeməkxanada yaşlı bir kişiylə
Dedim, buralı deyiləm.
Hansı
işlə məşğul olduğumu soruşdu. Adətən, hansı işlə məşğul olduğumu adamlardan
gizlədirəm. Deyəndə jurnalistəm, bu, adamları hürküdür. Deyəndə yazıçıyam,
bəziləri bu peşənin, ümumiyyətlə, nə olduğunu bilmir, bəziləri də boş-boş
danışıb, adamın enerjisini alırlar, mövzu verirlər, deyirlər, gəl həyatımı
danışım, roman yaz.
Bu
yaşlı, zəhmətkeş kişini nədənsə aldatmaq istəmədim.
Xeyirxah, həm də sadəlövh görkəmi var idi. Elə bir
görkəm ki, baxan kimi adamda əminlik yaranır. Bu adamdan heç bir zərər gəlməz. Həm
də belə müsbət enerjili, yaşlı adamlarla söhbət etməyi xoşlayıram.
Dedim
yazıçıyam.
Sonra
adamların avaralığından şikayətləndi. Dedi, camaat həyət-bacasını becərmir.
Həyət qalır bomboş,əhər xırda şey üçün bazara qaçırlar. Hər xırda şey üçün
bazara qaçsan, buna heç Həzrəti Süleymanın xəzinəsi də davam gətirməz.
Çox
danışdı. Axırda da dedi ki, bala, camaat qudurub. Ömür boyu işləyən, qoca
yaşında da işdən qalmayan bir qoca kişinin fikrini belə kobud ifadə etməsi
təbiidir. Yəqin ki, o, ətrafında baş verənləri başa düşmür və öz tərəfindən
qəti olaraq prosesə belə ad verib. Əlindən ömrü boyu bel düşməyən bu kişi
ətrafdakıları necə başa düşsün. Torpaq qalıb boş. Əkən yox, bəcərən yox,
adamlar bütün günü maşının "kapot"u üstündə damino çırpırlar. Arvadların
işi-gücü seriala baxmaqdan ibarətdi. Yekə-yekə kişilər bütün günü kompüterdə
oyun oynayırlar. İş saatı da bitəndə çayxanalarda oturub vaxtlarını məhv
et-məklə məşğul olurlar.
Doğurdanmı
camaat qudurub, daha olana, aza qane olmaq istəmirlər? Əgər aza qane olmaq
istəmirlərsə, o zaman bu qane olmamaq vətəndaşlıq mənasında da, bir vətəndaş
kimi də özünü göstərməlidir. Əgər aza qane olmaq istəmirlərsə, yaxşı olardı ki,
vətəndaş kimi aza qane olmasınlar, öz haqlarını tələb etsinlər. Desinlər ki, bu
nə maaşdı, bu nə pensiyadı mənə verirsən? Hanı mənim qazım, neftim, yeraltı və
yerüstü sərvətlərim?
Yox,
onlar vətəndaş kimi aza qane olmaq istəmirlər. Onlar bir-birilərinə qənim
kəsiliblər. Riyakarlıq, yersiz bəhsəbəs, saxtakarlıq, zahiri təmtarağa aludə
olmaq adamların həyatını sözün həqiqi mənasında cəhənnəmə çevirib. Bundan əvvəl
evin böyük uşağına bir paltar alırdılar, digər uşaqlar növbə ilə o paltarı
geyinirdi. Səssiz-səmirsiz. Sorğusuz-sualsız.
Mən özüm bir çox hallarda xalam uşaqlarının
paltarlarını geyinmişəm. Son iyirmi ildə hər şey o qədər sürətlə deyişdi ki,
hadisələrə, baş verənlərə doğru-dürüst qiymət vermək olmur.
Bir dəfə getmişdim rayona. Bir dəstə arvad ağacın
altında oturub laqqırtı vururdu. Meyvələr isə ağacın altında çürüyürdü. Yığıb
mürəbbə, kompot hazırlamaq heç ağıllarından belə keçmirdi. Halbuki qaçıb mağazadan
kola, fanta alırlar. Əvvəllər isə bir evdə o qədər mürəbbə, kompot
hazırlayardılar ki, bütün ilboyu bəs edirdi. Hətta bu ildən gələn ilə də
qalırdı. Görəsən, nə baş verdi ki, adamlar bu qədər işdən ayrı düşdülər,
tənbəlləşdilər?
Əlbəttə, rahatlıq lazımdı. Heç kim demir rahatlıq
lazım deyil, amma baxır sən bu rahatlığı necə,əhansı yollarla əldə edirsən. Evdə
iki qadın xeylağı olduğı halda qabyuyan maşın almaq, özü də kreditə almaq nəyə
lazımdı? Əgər iki qadın xeylağı bir ailənin qab-qacağını yuya bilmirsə, onda
onlar nəyə və kimə lazımdır? Adlarını niyə qadın qoyublar? Bu gün heç bir
zərurət olmadığı halda qabyuyan maşın alırsan, sabah mebeli dəyişirsən, o biri
gün zərurət olmadığı halda hamamı təmir etdirirsən, bir də görürsən ki, başdan
ayağa borcun içindəsən. Kreditlər xirtdəyə dirənib. Artıq sənin öz həyatın
yoxdu. Qazandığını ora-bura verirsən. Yediyin- içdiyin burnundan gəlir. Bəlkə
elə buna görə bizim adamlar bu qədər narahatdırlar. Əgər hər üç adamdan biri
kreditlə yaşayırsa, deməli, ən azı hər üç adamdan biri narahat həyat yaşayır. Niyə
belə oldu? Hərə bir səbəb göstərə bilər. Mənəvi boşluq, adamların yaşamağı
bacarmaması, yersiz bəhsəbəs, arzularla imkanların tərsmütənasibliyi öz sözünü
deyir. Sözün həqiqi mənasında kreditlə öz telefonunu təzələyən adamları başa
düşmürəm. Kreditlə hansısa bir ölkəyə gedib, getdikləri yerlərdə şəkil
çəkdirənləri də başa düşmürəm. Yaxşı, gəzdin, şəkil çəkdirdin, axı bu günün
sahabı da var. Əgər o gəzmək sənə bu qədər narahatlıq gətirəcəksə, səni bu
qədər gərginlikdə saxlayacaqsa, bunun harası gəzmək və istirahət oldu? Necə
olur yekə-yekə kişilər, yekə-yekə arvadlar sabah haqqında düşünmürlər?
Bəlkə
də artıq hər şeyi olduğu kimi qəbul etmək lazımdı. Bəlkə də bu yeni həyat
tərzidir. Bəlkə də elə hər şey belə olmalıdır. Buna baxayaraq, mən yenə də evdə
iki arvad xeylağı ola-ola kreditlə qabyuyan maşın alan adamları başa düşə bilmirəm
və onlara heç cür haqq qazandırmaq olmaz. Onlar da bu vəziyyətə düşmələrinə
haqq qazandıra bilməzlər. Adamlar adını rahatlıq qoyub ağın çıxarıblar. Bu
şəksizdi.
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Ərdoğan partiya lideri ilə İmamoğluya qarşı iddia qaldırdı - Hər birindən bir milyon tələb olunur
Musiqili Teatr noyabr ayı üçün repertuarını açıqladı - SİYAHI
Şahin Mustafayev Ermənistan Baş nazirinin müavini ilə sərhəddə bir araya gəldi: nələr razılaşdırılıb?
"Volkswagen" avtomobil şirkəti batır - Üç zavod bağlanır
"Nazirə şikayət etdim, gəldilər, lakin..." - Gədəbəydə ağacları kimlər qırır? (FOTOLAR)
General və sabiq idarə rəisləri 143 milyon yeyintinin hesabatını verir - Məhkəmə iclası
“Köhnə çamadanlar” filmi Türkiyədə nümayiş olunacaq
Milli Məclislə MEDİA birgə açıqlama yaydı - Xəbərdarlıq
DEPUTATLAR TOPLANIR: hansı qanunlar dəyişəcək? - SİYAHI
Bakı Təhsil İdarəsinin müdiri dəyişir - Nazir Nərminə Hüseynovaya verdiyi səlahiyyəti geri alır
Azercell-dən qadınların ictimai həyatda fəallığının artırılmasına yönəlik dörd layihəyə dəstək - VİDEO, FOTOLAR
Havanın temperaturu 10 dərəcə aşağı enəcək
Şəhid Hidayət Qarayev Şuşada dəfn olunub
Türkiyə klubunda baş məşqçi təyinatı olub - Açıqlama
"Mançester Yunayted" Arda Gülər üçün "Real"a 95 milyonluq oyunçu təklif etdi: "Dəyişək"
“ATV Plus” cərimələnib - 5 min manat
COP29 Çağrı Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb
PREZİDENT İCRA BAŞÇISI TƏYİN ETDİ - Tərcümeyi-hal + FOTO
Əli Əsədov nazirləri topladı: nələr müzakirə olunub? - FOTOLAR
Rusiya MN: "Ukraynada 12 yaşayış məntəqəsini ələ keçirdik" - SİYAHI
Şəhid Möhübbət Mustafayev dəfn edilib
Şəhid Ramiz Mahmudov Zaqatalada dəfn olunub
Müdafiə Nazirliyi: "Nəfəsimiz boyunlarının kökündədir"
Qəzzada toqquşma: İsrail əsgəri ölüb
Bakıda şok olay: "Vəkil" sevgilisinin ərindən pul tələb elədi - "Arvadına xərclədiyim pulları geri ver"
Xaçmazda həmkəndlisini döyərək öldürən keçmiş məhkum tutulub
"Kontakt Home" qanunu yenə pozub - Fərdi məlumatlarla bağlı
Elm və Təhsil Nazirliyində şöbə müdirinin ifadəsi niyə alınıb?
Spiker deputatın istəyinə belə cavab verdi: "Maraqlı söhbət istəyirsinizsə, iclasdan sonra bir stəkan çay için və..."
"Bakı haqqında isə mən heç nə deməyəcəm” - Hacıbala Abutalıbovdan qeyri-müəyyən açıqlama
ABŞ-da prezident seçkiləri: artıq 65 milyondan çox seçici vaxtından əvvəl səs verib
Şəhid İsmət Piriyev Göyçayda dəfn olunub
Harris Trampın "Qadınları istəsələr də, istəməsələr də qoruyacağam" sözlərinə belə cavab verdi: "Bu, əslində..."
SOCAR-da daha bir təyinat olub
Saakaşvili Zurabişviliyə səsləndi: "Məni əfv et"
İlham Əliyev İspaniyanın yeni təyin olunmuş səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR
Ali Məhkəmənin məşhur hakimi təqaüdə göndərildi - FOTO
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
İki Fondun büdcəsi ilə bağlı rəy verilib
Fransada məscidə od vurulub - Namaz vaxtı