Təbriz VƏFALI

Azərbaycan İnformasiya Mərkəzinin direktoru

***

Tarixə gömülmüş keçmiş SSRİ dövründə digər Sovet Respublikalarında olduğu kimi Azərbaycan SSR-də də işsizlik demək olar ki yox səviyyəsində idi. Çünki Sovet dövründə əmək qabiliyyətli insanların işsiz qalması, bekar olması az qala böyük cinayət sayılırdı, Vətənə xəyanət kimi başa düşülürdü.

Ona görə də Sovet İttifaqında icbari əmək siyasəti yürüdülürdü, 15 sovet respublikasının hər birində icbari iş sistemi mövcud idi. Məsələn, ali təhsili olmayanlar, o cümlədən orta məktəbi natamam bitirənlər, yəni, bir neçə sinif oxuyanlar mütləq kolxozlarda, sovxozlarda, müəssiələrdə, fabriklərdə, idarə və təşkilatlarda mütləq icbari işlə təmin edilirdilər. Hərbi xidmətini başa vurmuş gənclər ən uzağı 2 ay işsiz qala bilərdilər. Sonra onlar işlə təmin edilirdilər. Ali təhsillərini bitirmiş və diplom almış gənclər isə dərhal təyiantla işə göndərilirdi, yaxud, onların öz ixtisasları üzrə iş tapmalarına şərait yaradılırdı. 

Ali təhsilli, diplomlu şəxslər hərbi xidmətə göndərilmirdi. Zabit kimi rütbə almış ali savadlılar isə bir neçə ildən bir 45-60 günlük hərbi toplanışa dəvət edilsələr də, iş yerlərini itirmirdilər. Bunun üçün dövlət tərəfindən hərbi toplanışa çağırılan şəxsin işlədiyi idarəyə təzminat ödənilirdi və sözügedən toplanış bitdikdən sonra yeni rütbə almış vətəndaş yenidən əvvəlki iş yerinə qayıda və işləyə bilirdi...

Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra sosial-iqtisadi problemlər məngənəsində sıxılan Azərbaycanda alverçilik ideologiyası işsizlikdən və maddi imkansızlıqdan əziyyət çəkən insanların beyinlərinə zorla yeridildi. Ali təhsilli və diplomlu insanlardan bəziləri alverə girişdilər, digərləri ya fəhləliklə məşğul oldular, ya da bazarlarda, vağzallarda, anbarlarda və digər yerlərdə yük daşıyan hamballar kimi gündəmə düşdülər. 

Bakıda dillər əzəbri olan “qul bazarları”nda isti-soyuq, günəşli, bürkülü, yağışlı-qarlı, ayazl-şaxtalı havalarda gündəlik iş tapmağa məcbur qalan, ailələrinə bir qarın çörək və gündəlik ruzi qazanmağa ümid edən hamballar arasında ali təhslilli və diplomlu şəxslər də var idi. 

Artıq neçə illərdir ki, Azərbaycanda hər il işsizlik müavinəti alanlar və işsiz kimi qeydiyyata alınanlar arasında ali təhsilli və diplomlu şəxslərə də rast gəlinir. Bəzi işsiz diplomlular peşə hazırlığı kurslarına cəlb edilsələr də, onların təmin olunduqları işlər öz ixtisasları üzrə seçilmir, yaxud, məcburən başqa ixtisas üzrə işlə təmin edilirlər. Yəni, onların ali təhsilə sərf etdikləri 4 və ya 5 illik müddət, çəkilən zəhmətlər, eləcə də diplomlar heç bir şeyə yaramır...

Adətən yay mövsümündə ali məktəbləri bitirənlərin və ali məktəblərə qəbul olan abituriyentlərin sevinclərinin həddi-hüdudu bilinmir. Ancaq ali məktəb bitirənlərdən bəzilərinin işlə təminatı sanki açılmayan kor düyünə çevrildiyindən diplom alanların keflərinə açı soğan doğranır. Üstəlik, 4 il təhsil alacaq bəzi abituriyentlərin də eyni aqibətlə üzləşəcəyi ürəkağrıdan mənzərə olacaq. Ona görə də sözügedən problemin kökündən həlli üçün müvafiq dövlət qurumları, o cümlədən Əmək və Əhaliniin Sosial Müdafiəsi və Təhsil nazirlikləri tərəfindən birgə layihələrin, proqramların hazırlamasına və icra edilməsinə ehtiyac var. Gələcəkdə diplom alacaq şəxslərin işsiz qalmaması üçün ali təhsil müəssisələri tərəfindən də müəyyən adekvat addımları atmalıdırlar. Əks halda ali təhsillilərin və gələcəkdə məzun olacaq şəxslərin alacaqları diplomlar toz içində itib-batacaq, bir zibilə dərman olmayacaq və sonra mərhum şairimiz Famil Mehdinin “Dilən, professor, utanma, dilən...” şeirində dediyi kimi:

“Hanı o qırmızı diplomlar, hanı?

Nəyimə gərəkdir torbada qala,

Çıxar, hamısını cır at, tapdala.

Yandır cild-cild, yansın əl yazıların, 

Sən kimə gərəksən, o kimə lazım?

O fəxri fərmanları,

Təşəkkürləri yandır,

Dünya aldanan yox, bil aldadandır...

Dilən, professor, utanma, dilən,

Dillən, professor, utanma, dillən...”

MİA.AZ