Milli mətbuat - 150: Həsən müəllimlə söhbət
04-06-2025 [09:51]
Əli Cabbarov,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti
***
Hələ süni intellektin, yaxud internetin deyil, heç radio və televiziyanın da olmadığı bir dövrdə adamların oxumaq, dünyada və məmləkətdə olub-bitənlərdən xəbərdar olmaq marağı edə bir həddə çatmışdı ki, bu zaman baş verən hər hansı siyasi hadisə, yaranan texnoloji yenilik və ya keçirilən mədəni tədbir dövrün qəzetlərini sanki cəmiyyəin orqanik bir parçası halına gətirmiş, qəzet çıxarmaq və oxumaq maarifçilik və yenilik qaynağı kimi elit bir məşğuliyyətə dönmüşdü.
Belə bir dövrdə XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq dünyada sənaye, nəqliyyat, texnologiya və təhsil sahələrində baş verən inkişaf o zamankı Azərbaycan cəmiyyətini, onun aydınlarını da dərindən düşündürürdü. Belə bir şəraitdə 150 il əvvəl, 1875-ci ildə yaranan “Əkinçi” qəzeti hələ Azərbaycan dilində heç bir qəzetin olmadığı dövr üçün milli mətbuatın flaqmanı kimi yaranıb, özündən sonrakı anadilli nəşrlər üçün də məktəb rolunu oynadı. Bu məktəbi görə bilmək, oradakı dərsləri dinləyə bilmək üçün dövlət başçımız Prezident cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə böyük təntənə ilə qeyd olunan Milli Mətbuatın 150 illik yubileyi ərəfəsində “Əkinçi”nin naşiri Həsən bəy Zərdabi ilə kiçik bir virtual söhbətlə gəlin keçmişə qayıdıq.
Şübhəsiz, Həsən müəllim bir ziyalı kimi XIX əsrin ikinci yarısındakı elmi-mədəni mühiti yaxşı bilən bir maarfçi baxışı ilə o dövrdə Rusiya imperiyasının tərkib hissəsi olan Azərbaycan cəmiyyətindəki problemləri, sadə insanlar arasındakı kütləvi savadsızlığı, orta əsrlərdən qalma feodal qayda-qanunlara, mövhumata və fanatizmə meyli yaxşı görürdü. Cəmiyyətdəki təbəqələşmə, təhsilin rus dilində aparılması və bundan da yalnız varlı təbəqənin nümayəndələrinin bəhrələnməsi o dövrdəki Azərbaycanın tərəqqipərvər ziyalıların dərindən düşündürürdü. Həsən bəy Zərdabi də bu qaranlıq mühitdən çıxış yolunu milli dilimizdəki kütləvi yazıb-oxumaqda görürdü ki, bunun da açarı ana dilmizdə nəşr olunacaq ilk qəzet nəşrindən keçirdi.
Həsən bəy Zərdabinin təsisçiçi və baş redaktoru olduğu “Əkinçi” də məhz belə bir dövrdə yaranmaqla təkcə yeni əkinçilik qaydalarını kəndlilərə aşılamaq, yaxud sağlam yaşamağın yolların öyrətmək deyil, uşaqların və xüsusən də qadınların təhsilli olmaları üçün cəmiyyətə güclü bir impuls vermək, bununla da ideoloji və mədəni inqilaba yol açmaq missiyası daşıyırdı. Bu missiya ziyalıların xalqla dialoqu kimi sonrakı illərdə də daha da genişlənərək mətbu meydanda “Molla Nəsrəddin”çilər, “Füyuzat”çılar yarandı, “Cavanlar həyatı” – (“Şərq qapısı” qəzetinin ilk adı) həyata vəsiqə qazandı. Sonrakı illərdə də xalqın içində yaşamağı bacarmış olan Azərbaycan mətbuatı bununula da Rusiyanın ucqar bir bölgəsindən Cənubi Qafqazın ən güclü iqtisadiyyatına və Ordusuna sahib olan müstəqil Azərbaycanın canlı salnaməsini yaratdı. Ona görə də üzərindən keçən 150 illik bir təkamüldən sonra bu salnamənin səhifələrindəki bəzi tarixi hadisələri Həsən bəy Zərdabi ilə yenidən bölüşmək maraqlı olardı.
Milli mətbuatımızın banisi bu gün yaşasaydı müstəqil Azərbaycan dövlətinin qazandığı qələbələr onun qəzetində Baş redaktor köşəsinin əsas başlıqlarını təşkil edərdi. Həsən müəllimlə söhbət imkanımız olsaydı, şübhəsiz, 1875-ci ildən sonrakı dövr, xüsusən XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının yıxılması, daha sonra SSRİ-nin yaranması və çöküşü, dünyanın altını üstünə çevirmiş iki dünya müharibəsi, hava nəqliyyatının yaranması, kosmosun fəthi və nüvə enerjisinin kəşfi, radio, televiziya, kompyuter texnologiyasının və internetin yayılması onu çox təəccübləndirərdi. “Əkinçi” nin nəşri üçün İstanbula gedib avadanlıq gətirmək üçün kim bilir, neçə gün yol getmiş Həsən müəllmə indi Bakıdan qardaş ölkəyə uçmaq üçün cəmi 2 saat vaxt tələb olduğunu deyə bilsəydik, bu onu nə qədər xoşbəxt edərdi? Yaxud, Azərbaycan - Türkiyə-Pakistan qardaşlığını həmin 150 il əvvəlki dövrdə də yaxşı görmüş böyük maarifpərvər bu gün Azərbaycan və Türkiyə hərbçilərinin birgə təlimləri və Pakistan lideri təyyarəsinin Laçın Beynəlxalq Hava Limanına enişi haqda xəbərləri kim bilir hansı coşqu ilə dərc etdirərdi?!
150 il əvvəl Həsən müəllim də milli məsələdə prinispial olub, “Əkinçi” nin nəşrinə qədər Azərbaycanda və eləcə də Cənubi Qafqazda rus, gürcü və erməni dillərində çıxan qəzet və jurnalların, eləcə də Qarabağa köçürülən erməni ailələrinin sayından yaxşı xəbərdar idi. Bu faktlar haqqında indi ondan soruşmaq imkanmız olsaydı, böyük maarifçi bunu indiki bəzi tarixçilərimizdən və hələ də rus dilini “vopşe”, “tak çto” və “znaçit” kimi sözlər səviyyəsində danışa bilən Azərbaycançılıqdan uzaq bəzi dırnaqarası nizamsız akademiklərimizdən də yaxşı açıqlaya bilərdi. Ancaq ana dilini, onu gözəlliklərini yəqin ki, o dövrdə də yaşamış rusdilli çuşkalardan qorumağı bacarmış Həsən müəllim indi Azərbaycanda hər yerdə dövlət dilinin öz dilmiz olduğunu bilsəydi, böyük ehtimal bunun sevinci altında dilimizi bəyənməyən həmin “donqili” (Naxçıvan dialektində “saxta”) ziyalıların hər birinə bir ədəd qara kişi qalstuku da alıb “skromnıy” hədiyyə edərdi.
Ancaq Həsən müəllim səxavətli və əzmli olduğu qədər də səbrli olduğu üçün məsləkdaşlarına və davamçılarına həmişə qələmin gücü ilə mübarizə aparmağı, azad sözün gücünə inanmağı tövsiyə edirdi. Odur ki, Həsən bəy bu günkü qəzet, radio, televiziya, onlayn media və sosial şəbəkələr formasında yayılan mediamızı izləyə bilsəydi bu qədər geniş imkanların yaratdığı gücü hamıdan yaxşı görə bilərdi. Və 150 il əvvəlki “Əkinçi”si ilə xalqı maarifləndirməyi düşündüyü kimi o, bu gün də işıq sürətilə yayılan medianın vəzifəsinin insanlara qida, su qədər vacib olan xəbəralma tələbatının ödənilməsi olduğunu heç düşünmədən deyərdi.
Alim işıq, ziya, maarif deməkdir. Uca Allah məzarını nurlu etsin Həsən bəy Zərdabinin! Onun 150 il əvvəl başlatdığı “Əkinçi”nin işığı bu gün də Azərbaycanın haqq səsini bütün dünyaya çatdırmağa və Azərbaycan reallıqlarını dünyaya əks etdirməyə çatır. Milli mətbuatımız Ulu Öndər Heydər Əliyevin dövlətçilik irsini daim yaşadıb təbliğ edən, dövlət başçımız Prezident İlham Əliyevin çıxışlarını, səfərləri və görüşləri haqda xəbərləri kütləvi olaraq dünyaya yayan ideoloji bir ordu kimi də dövlətmizə, xalqımıza layiqincə xidmət edir. Odur ki, əgər bir möcüzə də baş verib Həsən bəyə Ordumuzun böyük Qarabağ Zəfəri və Xankəndindən gələn azan səsi xəbərlərini də verə bilsəydik, bu, onu sonsuzadək rəhmətə qovuşdurardı.
Ruhun şad olsun, böyük maarifçi insan!
MİA.AZ
"Kimsə haray salıb keçmək istəsə, biz də haray salarıq" - Nazirdən şikayətlə maraqlı reaskiya
"Qalatasaray" "Milan"dan aldığı oyunçunu geri verir - Eyni qiymətə
Azərbaycan Prezidenti ilə Ermənistanın Baş naziri görüşüb - Nələr müzakirə edilib? + VİDEO, FOTOLAR (YENİLƏNİR)
"Arsenal" yarımmüdafiəçi transfer edib
SOCAR Türkiyə klubunun sponsoru olub
"Fənərbağça"nın gənc futbolçusu Avropa klublarının radarındadır
"Qalatasaray" qapıçı axtarışına davam edir
İsrail Qəzza zolağına 180 hava zərbəsi endirib - 24 saat ərzində
Bəxtiyar Hacıyev sözçü təyin edildi
Qəzzada 28 fələstinli həlak olub - 100-ə yaxın yaralanıb
Nəsimidə əməliyyat: Rahib Ələkbərli və Samir Xeyrullayev saxlanılıb
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
Yaponiyada internet sürəti rekordu qırdı: "Netflix"in bazası 1 saniyədə 30 dəfə endirilir
Hindistanda sel: ölənlərin sayı 85-ə çatıb
Pakistanda sel: 11 nəfər ölüb, 20-dən çox itkin var
Fahrettin Altun yeni qurumun rəhbəri təyin olunub - Açıqlama
Trampa sui-qəsd cəhdi: Məxfi İdarənin 6 işçisi qovuldu
"Azərbaycan məktəblərində rus bölmələrinin bağlanması gündəmdə deyil" - Emin Əmrullayev söz-söhbətə son qoydu
"Sertifikatlaşıdırmada verilən suallar xüsusi çətin deyil, biz uşaq bağçası idarə etmirik" - Nazirdən maraqlı açıqlamalar
Kamran Əliyev Zaqatalada vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
“İki sahil” keçdiyi şərəfli yolla müstəqilliyimizin bərpasının 34 illik tarixinə bələdçilik edir - Müsahibə
Qanundan bixəbərlər… - Təbriz VƏFALI YAZIR
Rövşən Nəcəf OPEC beynəlxalq seminarında - FOTO
“Ege Hospital” ı 447 min manat vergi borcu var
Ağdərədə bir nəfər minaya düşüb - Birgə məlumat yayıldı (Yenilənib)
Azərbaycan neftinin qiyməti 76 dolları ötdü
Direktor və müavinlər... - Daha bir kollecdə yeni təyinatlar olub
HEYVANDARLIĞA BÖYÜK TƏHLÜKƏ: xüsusi yetişdirilən milyonlarla milçək təyyarələrdən havaya buraxılacaq - Bu, qarşısını alacaqmı?
CHP-li bələdiyyə sədrlərinə qarşı əməliyyat genişlənir - İstanbulda daha bir sədr "nişangah"a gəldi
İlham Əliyevin reytinqi ilə bağlı sorğu - STM nəticəni elan edib
Səlahəddin Dəmirtaş və "Kobani davası"nın iştirakçıları azad olunacaq? - Avropa Məhkəməsi qərar verdi, bəs Türk parlamenti?
Tramp daha 7 ölkəni "qaraladı" - Açıqlama
İki bələdiyyə üzvü istefa verib
QDF-in təşəbbüsü ilə növbəti “Qarabağ Gecəsi” xeyriyyə konserti keçirilib - FOTOLAR
Sabah bəzi bölgələrə güclü yağış yağacaq - Xəbərdarlıq
Pərviz Şahbazov: "Qlobal neft bazarının tənzimlənməsi və..."
"Jurnalistlərin binası"nda nə baş verir? - "City Net" şirkəti daha bir abunəçini aldadıb
"Əlimlə sağ-salamat xəstəxanaya apardığım adamın gecə saat 23-də mənə meyitini verdilər”
Həbs olunan bələdiyyə sədri vəzifədən uzaqlaşdırılıb
Səudiyyə və BƏƏ qondarma erməni soyqırımını tanımağın bir addımlığından döndü - Əbu-Dabi Ermənistananla Azərbaycanı bir araya gətirir
Yol kənarındakı səkiyə çıxan maşın ana-balanı vurdu - VİDEO
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Tələbə köçürülməsi prosesi başlayıb