TANRILAR MEŞƏSİ, yaxud 21319 nömrəli məhbus... - İBRAHİM RÜSTƏMLİ YAZIR
02-05-2025 [22:05]
İbrahim RÜSTƏMLİ
***
Bax elə indinin özündə də yazı masası arxasında əyləşib ürəyimdə narahat-narahat vurnuxan bir suala cavab axtarıram: bu qədər kövrək, həsas və kübar təbiətilə romanın içindən, əslində isə sərt düşərgə əzablarından ikinci dəfə adlayan adam axı necə sağ qala bilib!?
Söhbət Balis Sruoga və onun “Tanrılar meşəsi” əsərindən gedir. Mən sizə Litva ədəbiyyatı tarixində mühüm yer tutan nasir, şair, tərcüməçi və teatrşünas Balis Sruogadan danışıram. O, universitet professorudur. Hər gün tələbələri qarşısında bir-birindən maraqlı mühazirələr oxuyur, emosionallığı seçilən lirik ifadə tərzi ilə yaradıcı təfəkkür, azad və müstəqil insan haqqında zəngin təəssürat oyadır və onların ürəyinə yol tapır.
Müəllifi Ştutthof alman konslagerinə aparan “günah”ı da və törətdiyi “cinayət”ə görə çəkdiyi cəzası da elə buradan başlayır. Onu tələbələrinin alman ordusuna çağırışdan yayınmasında, bununla da, III Reyxin “şanlı” gələcəyinə biganə münasibətdə ittiham edirlər...
Tanrılar meşəsi – Baltik dənizinin sahilinə sığınan və Ştutthof qəsəbəsinin yerləşdiyi ərazinin tarixi adıdır. Yerli sakinlərin ta qədimdən verdiyi adla tanınsa da, sonradan faşizm ideologiyasının hər gün daha çox uzanan əli ilə öz xarakter və mahiyyətini kökündən dəyişdi. 1939-cu ildə hakimiyyətə itaətsizlik göstərən polyakları “ağıllandırmaq” məqsədilə Tanrlar meşəsində konslager yaradıldı. Əraziyə yeni “tanrı”lar gəldi...
O vaxtdan ta 1942-ci ilin sonunadək Ştutthof konslagerində cəza çəkən 20 mindən artıq məhbusun 18 mini insanlıq adına ləkə gətirən ən iyrənc üsullarla qətlə yetirildi. Yalnız iki mini ya başqa düşərgələrə köçürüldü, ya da təsadüf nəticəsində sağ qala bildi. Onlardan biri də Balis Sruoga idi...
Əslində, Balis Sruoganın düşərgə həyatı 1943-cü ildən başlayır və müharibənin son gününədək davam edir.
Qəti qənaətimdir: müəllif iki il ərzində yaşadığı olmazın əzab və istirabları, həyacan və təhlükə dolu anları gələcəyə inam və ümidinin yedəyində günümüzədək daşıya bilib.
“Tanrılar meşəsi” alman konslagerləri haqqında yazılmış dünya memuar ədəbiyyatı tarixində öz orijinallığı ilə seçilən və yadda qalan əsərlərdəndir. Viktor Franklın “Həyata “hə” demək”, Hezer Morrisin “Auşvits döyməçisi”, yaxud Aleksandr Soljenitsının “İvan Denisoviçin bir günü”, Varlam Şalamovun "Kalım hekayələri" kimi düşərgə həyatından bəhs edən böyük ədəbiyyat nümunələrilə nəinki eyni sırada dayanır, hətta bir çox bədii məziyyətlərilə təşəbbüsü ələ alır – önə keçir. Onda hər bir səhnə, hər bir obraz orijinaldır, həyati və tarixidir; öz adı ilə verilib – SS qatillərindən tutmuş məhbuslar arasından seçilən kapolara və “cani”lərə qədər.
“Tanrılar meşəsi”ni bədii-sənədli ensiklopediya adlandırmaq istəyimin arxasında dayanan əsas faktlardan biri də budur. Onu böyük məmnuniyyətlə həm arqo sözlərin düşərgəsi, həm də “barokka mədəniyyəti” ilə “baraklar mədəniyyəti” arasında gedən böyük savaş da adlandırardım...
Öldürücü sarkazm, sərt istehza və ironiya, yumor dolu kinayə, zəngin kalambur və aforizm, məsxərə, şarjlı təsvir və daha nələr, nələr. Özü də harada!? Dirilərin ölülərə qibtə etdiyi yerdə!!.
Onlardan bəzisini orijinaldan diqqətinizə çatdırmaqla müəllifin və düşərgə həyatının xarakterini göstərməyə çalışacağam:
“-Balis, möhkəm ol! – İki səs məni evdən yola saldı. Bu səslərdə o qədər dərin istirab və hədsiz bir məhəbbət vardı ki, onların müşayiəti ilə hətta dar ağacına da rahatca qalxmaq olardı...”
“Qərara gəlmək üçün düşərgədə qalan məhbus o qədər gərgin götür-qoy edirdi ki, nəhayət, özünün tərəddüdlü düşüncələrilə bigə krematoriyanın bacasından azadlığa çıxırdı...”
“Bisavad məhbusları öyrədən xeyirxah Srayder taxta ilə onların qulaqlarına, təpiklə qarnına bilgilər ötürür, hamını yumruqla, qamçı və çubuqla başa salırdı...”
“Midiriyyətin inamını qazanmaq, müstəqil düşərgə respublikasında karyera qurmaq və məhbuslar arasında nüfuz qazanmaq istəyirsənsə, başqalarını, ələlxüsus təzə gələnləri yaxşıca kötəklə!”
“Politse komandasında məhbus sümükləri qupquru küknar şaxları tək şaqqıltıyla qırılıb tökülürdü!..”
Əsər haqqında danışmaqla bitən deyil. Amma bəzi dostlarımıza ədəbiyyat tənqidçisi olmadığımı zərif notlarla xatırlatmaq istəyirəm. Təqdimatlarımın özəyində kitab təbligatı ilə yanaşı, həm də müəllif tanıtımı xüsusi yer tutur. Mənim işim oxucuları tətikləməkdir.
Bunula belə, əsəri dilimizə son dərəcə mükəmməl bir şəkildə çevirən dostumuz Mahir Həmzəyevə və onu nəfis formatda çap edən “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzinə böyük hərflərlə minnətdarlığımı bildirirəm.
Azərbaycan oxucusunu Balis Sruoga və “Tanrılar meşəsi” ilə ilk dəfə görüşüdürdüklərinə görə...
Sonda diqqətinizə çatdırmağı özümə borc bildiyim bir mətləb də var: bu düşərgədə keçmiş sovet əsirləri içərisində əzab çəkən azərbaycanlılar da var...
MİA.AZ
Britaniya Fələstin dövlətini tanıyacaq - Bu həftə
“Yuventus” türk futbolçunun maaşını qaldırdı - 6 milyon avroya
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
FED uçot dərəcəsi barədə qərarını açıqlayıb
Qəzzada ölənlərin sayı 65 mini ötdü
Sabah Sabunçu rayonunun bəzi ərazilərində qaz olmayacaq - SİYAHI
Əli Əsədov yeni qərar imzalayıb - Dəyişiklik
Azərbaycan və BƏƏ arasında Birgə Biznes Şurası yaradılıb
İlham Əliyev ilk Baş nazirlə bağlı sərəncam imzaladı
FİFA Türkiyə klubunu cəzalandırıb
AYNA-ya yeni səlahiyyət veriləcək
"Neftçi"nin yumruq atan futbolçusuna "yox" deyildi
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Keçmiş kollec direktoru haqqında cinayət işi açılma xəbərinə belə reaksiya verdi: "Xəbərsizəm..."
Marta Kos sabah Azərbaycana gələcək
Azərbaycan xalq mahnısının ələ salındığı serial... - Partiya sədri "bu, əməliyyatdır, yayımı qadağan olunmalıdır" deyir
Qarabağ Universitetinin yataqxanası istifadəyə verildi - FOTOLAR
Müğənni Xatirə İslamla Tacir Şahmalıoğlu asında qalmaqal böyüyür
İSRAİLİN SURİYAYA TƏKLİF ETDİYİ SAZİŞ: "Bu şərtlərə əməl etsəniz, ölkənizdən çıxarıq"
Bakı metrosunda iş rejimi dəyişib
Azərbaycan Kuboku: püşk atılıb
Yağışlı hava bu tarixədək davam edəcək
MİT direktoru Suriyaya gedib - Ahmet Şara ilə müzakirə olacaq
Şirvan şəhərində yoxlama... - İcra Hakimiyyəti açıqlama yaydı
Partiya funksionerini şantaj ediblər - Oğlunun əməli ilə
Qəzzada daha 29 nəfər ölüb
GENERALIN ƏMLAKLARINA HƏBS QOYULDU - Məhkəmə işi
Lənkəranskinin qardaşının 700 minlik villası ilə bağlı fırıldaq... - Fuzuli rayon sakini haqda məhkəmə qərar verdi
Çempionlar Liqası: Osimhen oynamayacaq?
"Qarabağ" Joze Mourinyoya qapı açdı - "Benfika"də dəyişilik
"Azərpoçt"un adından saxta mesajlar yayılır
İsrail ordusu Qəzza zolağına 50 hava zərbəsi endirib
CHP-yə qarşı daha bir həmlə - Bələdiyyə sədri qandallandı
Misli.az qadın futbolunu niyə bloklayır?
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
BU DÖVLƏT QURUMALARININ İŞÇİLƏRİ 5 GÜN EVDƏN İŞLƏYƏCƏK - SİYAHI
Deputatdan təklif: "Yaxşı olardı ki, vergi güzəşt müddəti uzadılsın"
“Yaxşı, ay nazir, sənə məktub yazmışam, niyə cavab vermirsən?" - Deputat " yaxası əldə olan bizik" deyir
Türkiyədə gərgin siyasi atmosfer: hansı partiya önə çıxır? - SORĞU
ABŞ "TikTok"un 80 faizini alıb - Şərtlər açıqlandı
"Bu, Azərbaycan futbolunun, Azərbaycan idmanının tarixi zəfəridir" - İlham Əliyev "Qarabağ"ı təbrik edib
İlham Əliyev Trampdan yazdı: "Dostluğumuzu yüksək dəyərləndirirəm"