Süni intellektin inkişafı və cəmiyyətə təsiri: tarixi perspektiv... - Sabiq nazir yazır
24-01-2025 [15:57]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Giriş
Süni intellektin (AI) sürətli inkişafı onun insan intellektini ötüb keçərək ciddi zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar yaratmışdır.
Bununla belə, tarix göstərir ki, insanlıq həmişə texnoloji inqilablardan ehtiyat edib və onların mümkün mənfi nəticələrindən qorxub. Bu esse sübut etməyi məqsəd qoyur ki, AI, əvvəlki texnoloji inkişaflar kimi, nəticədə cəmiyyətə fayda verəcək və narahatlıq üçün əsas olmamalıdır. Belə narahatçılıq əsasən müsəlmanlar və süni intellektin mahiyyətini, necə proqralaşdırıldığını başa düşməyən şəxslər arasında daha çox yayılmışdır.
Tarixi qorxular və texnoloji inqilablar
Tarix boyu hər böyük texnoloji inqilab qorxu və şübhə ilə qarşılanmışdır. Elektrikin ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf edilərək istismar edilməsi zamanı insanlar onun potensial təhlükələrindən, məsələn, elektrik şoku və yanğınlardan qorxurdular. Bununla belə, elektrik müasir həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş, evləri, sənayeləri və yenilikləri gücləndirmişdir. Birinci sənaye inqilabının əsas amili buxar mühərriki çıxanda eyni hadisələr baş vermişdir.
20-ci əsrin ortalarında nüvə texnologiyasının inkişafı da geniş yayılmış qorxu yaratdı. Nüvə silahlarının dağıdıcı gücü İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Xirosima və Naqasakidəki bombalama hadisələrində aydın oldu. Bu qorxulara baxmayaraq, nüvə texnologiyası da əhəmiyyətli faydalar gətirdi, məsələn, tibbi müalicələrdə, enerji istehsalında və elmi tədqiqatlarda irəliləyişlər oldu, amma dünya dağılmadı.
20-ci əsrin sonlarında kompüter texnologiyası və internetin yayılması iş yerlərinin dəyişdirilməsi, gizliliyin pozulması və potensial sui-istifadə haqqında narahatlıqları artırdı. Buna baxmayaraq, kompüterlər və internet rabitə, təhsil, ticarət və əyləncəni inqilab etmiş və gündəlik həyatımızda əvəzolunmaz alətlərə çevrilmişdir.
Süni İntellekt: yeni sərhəd
Sİ texnoloji inkişafın ən son sərhədini təmsil edir və sənayeləri dəyişdirmək, məhsuldarlığı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq potensialına malikdir. AI-nin insan intellektini ötüb keçərək zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar başa düşüləndir, lakin bu qorxuların tarixi kontekstini dərk etmək vacibdir.
Sİ artıq müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli faydalar gətirir. Səhiyyədə AI ilə təmin edilmiş diaqnostik vasitələr və fərdiləşdirilmiş müalicə planları xəstə nəticələrini yaxşılaşdırır, süni göz artıq bu günlük sabahlıqdır.Nəqliyyatda, sürücüsüz avtomobillər qəzaların azalmasına və mobilliyin artmasına vəd verir. Biznesdə, AI idarə olunan analitiklər və avtomatlaşdırma məhsuldarlığı artırır və məlumatlarla idarə olunan qərar qəbul etməyə imkan verir.
Narahatlıqları əhatə etmək və imkanları qəbul etmək
AI-nin inkişafının cəmiyyət dəyərləri ilə uyğunlaşmasını və potensial risklərin qarşısının alınmasını təmin etmək üçün etik qaydalar və tənzimləyici çərçivələr yaratmaq vacibdir. Siyasətçilər, tədqiqatçılar və ictimaiyyət arasında şəffaf və əhatəli müzakirələr narahatlıqları həll etməyə və AI-nin məsuliyyətli inkişafını formalaşdırmağa kömək edə bilər.
Ölkəmizdə "ölü qalan" bu sahənin inkişafı üzrə ciddi proqram hazırlayıb geniş fəaliyyətə başlamaq lazımdı. Bu sahənin inkişafı üzrə Azərbaycan dünya ölkələri üzrə sonuncu beşlikdədir.
Bundan əlavə, AI-nin imkanları və məhdudiyyətləri haqqında ictimai anlayışı və məlumatlılığı artırmaq qorxuları azaltmağa və məlumatlı qərar qəbul etməyə təşviq edə bilər. AI-ni müsbət dəyişiklik üçün bir vasitə kimi qəbul edərək, cəmiyyət qlobal problemləri, məsələn, iqlim dəyişikliyi, səhiyyə bərabərsizliyi və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələləri həll etmək potensialını istifadə edə bilər.
Nəticə
Tarix göstərir ki, texnoloji inqilablar tez-tez qorxu və narahatlıq yaradır, lakin onlar həm də transformativ faydalar gətirir. Elektrik, nüvə texnologiyası və kompüterlər həyatımızı yaxşılaşdırdığı kimi, AI də irəliləyiş və yenilikləri təşviq etmək potensialına malikdir. Narahatlıqları əhatə edərək və məsuliyyətli inkişafı təşviq edərək, AI-nin insan qabiliyyətlərini artıran və cəmiyyəti yaxşılaşdıran bir güc kimi xidmət etməsini təmin edə bilərik.
Mia.az
Müharibə xofu artdı: "Üçüncü dünya müharibəsi artıq başlayıb” - "Karib dənizində görünməmiş hərbi hərəkətlilik var"
Daha 180 nəfər polis olmaq istəyir - Nazir baxış keçirdi (VİDEO
Sahil Babayev bu qurumları təftiş etdirir - SİYAHI
Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini sabit saxladı - QƏRAR
Ağdamda 16 yaşlı qızı zorlayıblar - 4 nəfər saxlanılıb
"Onların bir qismi açıq elan ediləcək, bəziləri isə sürpriz olacaq" - Zaur Mikayılov
"Kasımpaşa" malili oyunçu ilə anlaşdı
Azərbaycan Ordusunda praktiki məşğələlər - VİDEO
Sərhədimizi pozan əcnəbi saxlanılıb
Ey Emin, ya Abbas - AFFA-da yeni eko-motivasiya (VİDEO)
Yerli futbolçular öz komandasına əlavə qazanc gətirəcək
Hikmət Hacıyev ABŞ-da - Prezidentin köməkçisi Konqres üzvləri ilə müzakirələr aparıb - FOTOLAR
Vilayət Eyvazov Qazaxıstan DİN rəsmiləri ilə görüşüb
Polşada Rusiya PUA-ları vuruldu - NATO hərəkətləndi, ABŞ-dan Putinə ard-arda xəbərdarlıqlar olundu
"Çorum FK" 34 yaşlı hücumçu transfer edib
CHP-li bələdiyyə sədr əvəzi partiyadan istefa verdi: "Tək qaldım..."
Joze Mourinyo İngiltərəyə dönür
"Bayer Leverkuzen" yeni baş məşqçi gətirib
"Bu, faktiki olaraq inhisarçılıqdır" - Nazirlik yanında İctimai Şura üzvü AYNA-nın qərarına etiraz etdi
Taylan Bulut Türkiyə vətəndaşlığı alıb
"Fənərbağça"nın yeni baş məşqçisi İstanbula gəlib
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Ərdoğan Qətər Əmiri ilə telefonda danışdı: “Türkiyə bütün imkanları ilə yanınızdadır"
Rəsmi Bakıdan İsrailin Qətərə hücumu barədə - AÇIQLAMA
DÇ-2026: Azərbaycan - Ukrayna oyununda iki qol var (YENİLƏNİB)
"Fənərbağça"nın yeni baş məşqçisi bəlli olub - Açıqlama
HƏMAS-dan İsrailin Dohadakı qərargaha hücumu haqda ilk açıqlama: "5 nəfər ölüb, biri liderin oğludur" (Yenilənib)
Sulu qar yağacaq, dolu düşəcək - Xəbərdarlıq
Ceyhun Bayramov Aİ-nin yeni nümayəndəsini qəbul edib - Müzakirə
Qətərdən İsrailin ölkəsinə hücumuna sərt - Reaksiya
Neymarın sevgilsinin ağzı əyilib - FOTO
Türkiyədə təxribat xarakterli paylaşımlar edənlər saxlanılıb
“İblis”in yeni təqdimatı olacaq
Qadın nazir döyüldü, maliyyə naziri lüt soyunduruldu - Nepalda hökumət binaları yandırılıb (FOTOLAR)
Növbəti dörd gündə güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
Makron baş nazirin istefasını qəbul edib
İSRAİLDƏN QƏTƏRDƏ ŞOK ƏMƏLİYYAT: HƏMAS liderləri öldürüldü? - Ordu xəbəri təsdiqlədi (FOTO, YENİLƏNİB)
"Abzas Media"çılarla bağlı qərar verilib
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
“Uber”, “Bolt” hava limanına buraxılmayacaq? - YENİ QƏRAR (AÇIQLAMALAR, VİDEO) - Yenilənib
Şıxlinskinin həbs müddəti uzadılıb
General Milli Məclisdə: "Nazirə rütbələri bir pillə aşağı salmaq səlahiyyəti verilməlidir"