Süni intellektin inkişafı və cəmiyyətə təsiri: tarixi perspektiv... - Sabiq nazir yazır
24-01-2025 [15:57]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Giriş
Süni intellektin (AI) sürətli inkişafı onun insan intellektini ötüb keçərək ciddi zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar yaratmışdır.
Bununla belə, tarix göstərir ki, insanlıq həmişə texnoloji inqilablardan ehtiyat edib və onların mümkün mənfi nəticələrindən qorxub. Bu esse sübut etməyi məqsəd qoyur ki, AI, əvvəlki texnoloji inkişaflar kimi, nəticədə cəmiyyətə fayda verəcək və narahatlıq üçün əsas olmamalıdır. Belə narahatçılıq əsasən müsəlmanlar və süni intellektin mahiyyətini, necə proqralaşdırıldığını başa düşməyən şəxslər arasında daha çox yayılmışdır.
Tarixi qorxular və texnoloji inqilablar
Tarix boyu hər böyük texnoloji inqilab qorxu və şübhə ilə qarşılanmışdır. Elektrikin ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf edilərək istismar edilməsi zamanı insanlar onun potensial təhlükələrindən, məsələn, elektrik şoku və yanğınlardan qorxurdular. Bununla belə, elektrik müasir həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş, evləri, sənayeləri və yenilikləri gücləndirmişdir. Birinci sənaye inqilabının əsas amili buxar mühərriki çıxanda eyni hadisələr baş vermişdir.
20-ci əsrin ortalarında nüvə texnologiyasının inkişafı da geniş yayılmış qorxu yaratdı. Nüvə silahlarının dağıdıcı gücü İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Xirosima və Naqasakidəki bombalama hadisələrində aydın oldu. Bu qorxulara baxmayaraq, nüvə texnologiyası da əhəmiyyətli faydalar gətirdi, məsələn, tibbi müalicələrdə, enerji istehsalında və elmi tədqiqatlarda irəliləyişlər oldu, amma dünya dağılmadı.
20-ci əsrin sonlarında kompüter texnologiyası və internetin yayılması iş yerlərinin dəyişdirilməsi, gizliliyin pozulması və potensial sui-istifadə haqqında narahatlıqları artırdı. Buna baxmayaraq, kompüterlər və internet rabitə, təhsil, ticarət və əyləncəni inqilab etmiş və gündəlik həyatımızda əvəzolunmaz alətlərə çevrilmişdir.
Süni İntellekt: yeni sərhəd
Sİ texnoloji inkişafın ən son sərhədini təmsil edir və sənayeləri dəyişdirmək, məhsuldarlığı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq potensialına malikdir. AI-nin insan intellektini ötüb keçərək zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar başa düşüləndir, lakin bu qorxuların tarixi kontekstini dərk etmək vacibdir.
Sİ artıq müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli faydalar gətirir. Səhiyyədə AI ilə təmin edilmiş diaqnostik vasitələr və fərdiləşdirilmiş müalicə planları xəstə nəticələrini yaxşılaşdırır, süni göz artıq bu günlük sabahlıqdır.Nəqliyyatda, sürücüsüz avtomobillər qəzaların azalmasına və mobilliyin artmasına vəd verir. Biznesdə, AI idarə olunan analitiklər və avtomatlaşdırma məhsuldarlığı artırır və məlumatlarla idarə olunan qərar qəbul etməyə imkan verir.
Narahatlıqları əhatə etmək və imkanları qəbul etmək
AI-nin inkişafının cəmiyyət dəyərləri ilə uyğunlaşmasını və potensial risklərin qarşısının alınmasını təmin etmək üçün etik qaydalar və tənzimləyici çərçivələr yaratmaq vacibdir. Siyasətçilər, tədqiqatçılar və ictimaiyyət arasında şəffaf və əhatəli müzakirələr narahatlıqları həll etməyə və AI-nin məsuliyyətli inkişafını formalaşdırmağa kömək edə bilər.
Ölkəmizdə "ölü qalan" bu sahənin inkişafı üzrə ciddi proqram hazırlayıb geniş fəaliyyətə başlamaq lazımdı. Bu sahənin inkişafı üzrə Azərbaycan dünya ölkələri üzrə sonuncu beşlikdədir.
Bundan əlavə, AI-nin imkanları və məhdudiyyətləri haqqında ictimai anlayışı və məlumatlılığı artırmaq qorxuları azaltmağa və məlumatlı qərar qəbul etməyə təşviq edə bilər. AI-ni müsbət dəyişiklik üçün bir vasitə kimi qəbul edərək, cəmiyyət qlobal problemləri, məsələn, iqlim dəyişikliyi, səhiyyə bərabərsizliyi və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələləri həll etmək potensialını istifadə edə bilər.
Nəticə
Tarix göstərir ki, texnoloji inqilablar tez-tez qorxu və narahatlıq yaradır, lakin onlar həm də transformativ faydalar gətirir. Elektrik, nüvə texnologiyası və kompüterlər həyatımızı yaxşılaşdırdığı kimi, AI də irəliləyiş və yenilikləri təşviq etmək potensialına malikdir. Narahatlıqları əhatə edərək və məsuliyyətli inkişafı təşviq edərək, AI-nin insan qabiliyyətlərini artıran və cəmiyyəti yaxşılaşdıran bir güc kimi xidmət etməsini təmin edə bilərik.
Mia.az
"Bu o deməkdir ki, məni bu ölkələrin agenti adlandırmalıdırlar?" - Sabiq nazir haqqındakı şok iddiaya belə cavab verdi
İspaniya Qəzzaya 12 ton humanitar yardım göndərib: "Fələstinlilər normal həyata qayıtmalıdırlar"
Ceyhun Bayramov yeni səfiri qəbul edib - Müzakirə + FOTO
"Qumar kralı"nın topdağıtma əmlaklarının siyahısı yayıldı - FOTO
Qarabağ bölgəsində daha 787 hektar ərazi minalardan təmizlənib
Türkiyədə hansı partiya öndədir? - SORĞU
MƏŞHURLARIN ADININ HALLANDIĞI CİNAYƏT İŞİ: "...hesabında 11 milyon dollar vardı" - "Ona İnvestAz"a görə 945 min dollar verdim"
İordan çayının qərb sahilində gərginlik böyüyür - Son bir ayda 600-dək fələstinli həbs olunub
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
“Nar”ın dəstəyi ilə Azərbaycanda jest dili tətbiqi hazırlanır
MÜĞƏNNİ DƏNİZ AXTARIŞA VERİLDİ - Səbəb
Partiya sədri saxta yolla seçilib? - Prokurorluq araşdırmaya başlayıb, sabiq sədr istintaqa çağırıldı
"Kaliforniyanı ver, Qrenlandiyanı götür" - 200 mindən çox danimarkalı Trampa şok müraciət etdi
MSK bu dairələr üzrə şikayətləri araşdırdı - Qərar
Prezident İlham Əliyev İcbari tibbi sığorta fondunun büdcəsini təsdiqləyib - DETALLAR
DEPUTATLAR BU TARİXDƏ TOPLANIR: 15 məsələ müzakirə olunacaq - Siyahı
Sabiq nazir: "Ramiz Mehdiyevlə qonşuyuq, amma..." - VİDEO
Sabiq icra başçısı əmlak davasına qalxıb
Ceyhun Bayramov Sloveniya dövlət katibi ilə görüşüb - Açıqlama
Bakı, Sumqayıt şəhərləri və Abşeron üzrə pensiyalar sabah veriləcək
Jurnalist: "Bizim diaspora məsul məmurları Rusiyaya buraxmırlar" - "Əlaqələr ancaq votçap üzərindəndir, "votçap diasporu..."
İki qurum rəngarəng dizaynlı elektron siqaretlər barədə xəbərdarlıq yaydı: "Zərərlidir"
"Rafael Ağayev hazırda Dövlət Gömrük Komitəsinin əməkdaşıdır, lakin..." - "Onun kimi idmançıları incitmək olmaz"
Bakıda oğurluq edən maskalı şəxs saxlanılıb
Xalq artisti Rəmişin evni satıblar
Baş prokuror Xəzər rayonunda vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Nemət Pənahlının avtomobili hərraca çıxarılıb - 42 min manata
Dövlət Agentliyinin direktoruna müavin təyin olunub
Mansur Yavaş Özgür Özəl və İmamoğlunun planını "daşa dirədi" - "İndi seçki var ki, namizəd müəyyən edək?"
Astara rayonunda keçmiş məhkum saxlanılıb
Fransa süni intellektə 109 milyard avro ayırdı - Makron ABŞ-la rəqabətə girdiklərini gizlətməyib
Vüsal Aslanov bu xanıma vəzifə verdi - FOTO