QAYNAYAN SURİYA: üç hal, iki yeni dövlət yaranma ehtimalı var - TƏHLİL
05-12-2024 [15:08]
Suriyada bir neçə illik nisbi sabitlikdən sonra “Heyət Təhrir əş-Şam”ın Hələb və İdlibi ələ keçirməsi ilə başlayan döyüşlər fonunda müxtəlif dövlətlərin planları ilə bağlı ehtimallar da gündəmə gəlib.
Ümumi yanaşma belədir ki, Suriya yenidən parçalana bilər.
Ümumiyyətlə, Suriya prosesinə həm də İraq kontekstindən baxmaq lazımdır. Çünki regionun siyasi xəritəsinin dəyişməsindən bəhs ediriksə, hazırda hər iki ölkə buna uyğundur.
Suriyada mərkəzi hakimiyyət, dövlət anlayış de-yure, İraqda isə de-fakto yoxdur. Hər ikisində fərqli ölkələrin marağı, dəstəklədiyi entik-dini silahlı qruplar var. Təbii olaraq bu da regionun siyasi xəritəsinin məhz Suriya və İraq üzərindən dəyişəcəyi qənaətini yaradır.
Hazırda baş verən hadisələr 19-cu əsrin sonları 20-ci əsrin əvvəllərini xatırladır. Həmin dövrdə də regionun siyasi xəritəsinin dəyişməsi gündəmdə idi. Xüsusilə “Avropanın xəstə adamı” olaraq görülən Osmanlı Birinci Dünya müharibəsindən sonra süqut etdi. Lakin bundan əvvəl də Yaxın Şərqə yəhudilərin köçürülməsi, ermənilərin, kürdlərin və ərəblərin üsyanları baş verirdi.
Böyük dövlətlərin Yaxın Şərq siyasəti “parçala, hökm sür” olub. Bu minvalla Osmanlı sonrası regionda ərəb, erməni, yəhudi dövləti yaradıldı. Ərəblərin xəyanəti nəticəsində Britaniya və müttəfiqləri Osmanlını məğlub edə bildi və nəticədə birdən çox kukla dövlətlər yaradıldı. Yəhudilər isə Britaniyaya həm Birinci, həm də İkinci Dünya müharibəsi zamanı maliyyə dəstəyi verdiyi üçün İsraili qura bildilər.
Ermənilər siyasi manevrlə (xəyanət, ikiüzlülük) regionda dövlət qurmağı bacardılar. Bu prosesdə təkcə kürdlərin əli boş qaldı. Bunun əsas səbəbi isə kürdlərin Osmanlıya daha bağlı olması və qəbilə-tayfa təfəkküründə qalması idi. Britaniyalı kəşfiyyatçıların ərəblər kimi kürdləri üsyana sövq edə bilməməsi, üsyanlara kürdlərin dəstək verməməsi kürd dövləti məsələsini keçərsiz etdi.
Hazırda regionun siyasi xəritəsi dəyişsə, iki əsas dövlət yarana var:
1. Kürd dövləti;
2. Türkmən dövləti.
Kürdlər və türkmənlər regionda sayı milyonu keçən, lakin dövləti olmayan iki etnik qrupdur. Həm Suriya, həm də İraqda hər iki etnik qrup yaşayır.
Bununla belə, hesab edirəm, regionda yeni bir dövlət qurulacaq, lakin bu, kürd dövləti olacaq:
Birincisi, ABŞ, Qərb, hətta Rusiya bunu istəyir. İllərlə Türkiyədə PKK, İraqda Bərzani və talabanilər, Suriyada PYD, YPG, İranda isə PJAK üzərindən bu plan reallaşdırılmağa çalışılır.
İkincisi, kürdlərin sayı regionda türkmənlərdən daha çoxdur. Kürdlər ötən əsrlə müqayisədə milli şüura yiyələnməyi və təşkilatlanmağı öyrənib.
Üçüncüsü, kürdlər istər terror təşkilatı, istərsə də özünümüdafiə dəstələri fonunda döyüşməyi, vahid komandalıq şəklində hərəkət etməyi öyrəniblər.
Yəni bu və ya başqa formada gələcəkdə kürd dövlətinin yaranması qaçınmazdır. Belə olan halda bu proseslə mübarizə aparmaq yerinə, onu idarə etmək lazımdır. Məsələ ondadır ki, Türkiyə regionda kürd dövlətinin yaranmasına razı deyil. Nə İraqda referenduma, nə də Suriyada PYD timsalında kürd dövlətinin yaranmasına heç vaxt icazə verməyib.
Əslində, Türkiyədə 30 ildən artıqdır davam edən kürd separatizmini nəzərə alsaq, bu yanaşmanı anlamaq olar, lakin şərtlər dəyişib. Yəni kürd dövləti gec-tez yaranacaq. Türkiyə buna müqavimət göstərmək yerinə razı olmalı, özünün nəzarətində kürd dövlətinin yaranmasına icazə verməlidir.
Hesab edirəm, regionda kürd dövləti yaranacaqsa, bu, İraqda olmalıdır. Neçirvan Bərzani rəhbərliyində qurulacaq federal bir kürd dövləti Türkiyə, hətta Azərbaycanın da maraqlarına uyğundur. Bu həm regionda kürdlər üzərindən aparılan siyasəti Ankaranın xeyrinə dəyişər, həm də Türkiyədəki kürd separatizmini bitirə bilər.
Ankara ABŞ və Qərbi qabaqlayıb özünün seçəcəyi bir ərazidə kürd dövləti yaratmalıdır. Əks təqdirdə Suriyada yaranacaq PYD kürd dövləti ABŞ-ın himayəsində toxunulmaz olacaq və Ankaranın başını çox ağrıdacaq.
Turan Rzayev,
Poitoloq
MİA.AZ
"İlyas İsmayılovun səhhətində hər hansı dəyişiklik yoxdur"
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Beynəlxalq Bank dələduzlara şərait yaradır? - Hüquqşünas elə iddialar irəli sürdü ki...
Keçmiş jurnalist göldə boğulub
Xəzər dənizində zəlzələ olub
Azercell və ADA Universiteti “İdeya İnkubasiyası Proqramı”nın növbəti etapına start verir
İranın Azərbaycandakı səfirliyinin müvəqqəti işlər vəkili XİN-ə çağırılıb - Səbəb açıqlandı
Yaşar Gülər Hikmət Mirzəyevlə bir arada - FOTOLAR
Adamöldürmə, zorlama, dava, fırıldaq.... - İcra Hakimiyyətinin sabiq işçisi niyə güllələnib?
Ağsuda əməliyyat: 60 və 61 yaşlı narkokuryerlər saxlanılıb
Zaqatalada bədbəxt hadisə: kənd sakini özünü güllələyərək öldürüb
Azərbaycan neftinin qiyməti 80 dollara düşdü
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
BEYNƏLXALQ BANKIN BLOKLANAN KARTINDAN PUL OĞURLANIB: bank məsuliyyətdən yayınır! - Ekspert əhaliyə çağırış etdi
Baş nazir: "Gürcüstanda inqilab olmayacaq, biz buna imkan verməyəcəyik" - "Bəzi qruplar hökuməti devirmək istəyir"
Saxlanılan prezidentin həbs müddətinin uzadılması tələbi rədd edilib
Keçmiş "Qalatasaray"lı aktiv futbolla vidalaşdı - 41 yaşında
General Hikmət Mirzəyev Ankarada - FOTO
OLEQ BAKİNSKİ MƏHKƏMƏDƏ: "Xuliqanlıq etmişəmsə, cəzasını da çəkmişəm" - 5 milyondan çox mülki iddia var
Ali Məhkəmənin Plenumunun iclası keçirilib - Nələr müzakirə olunub?
Əri Hökuməyə verilən 40 min kompensasiyadan imtina edib: “O, məbləği bizə geri qaytardı"
Rudi Qarsiya yığmanın baş məşqçisi təyin olunub
"Turan Bank” cəzalandırılıb
NAZİRLİK VƏ İCRA HAKİMİYYƏTLƏRİ YOXLANILIB - SİYAHI
Qəzzada atəşkəsdən sonra ilk cümə namazı qılınıb
"Bakı Metropoliteni" QSC-də maliyyə nöqsanları aşkarlanıb
Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətində korrupsiya: evlərin qiymətləri şişirdilib - Rəsmi yoxlama olub
Usta sənətçinin məzarı baxımsız və sahibsiz qalıb - FOTO
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyində yoxlama: nələr aşkarlandı?
Süni intellektin inkişafı və cəmiyyətə təsiri: tarixi perspektiv... - Sabiq nazir yazır
Hikmət Mirzəyev Türkiyəyə səfər edib - Açıqlama
127 milyonluq depozit, alqı-satqı və... - Dövlət Ehtiyatları Agentliyində yoxlama aparılıb
PR menecerin həbsi: iki məşhur da istintaqa çağırıldı
Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasında korrupsiya: yoxlama nələri aşkarladı? - DETALLAR
“Fotojurnalistika sənətinin yaradıcı sənaye obyekti kimi kommersiyalaşdırılmasına dəstək” layihəsi çərçivəsində mərasimi keçirilib
Sumqayıt və Siyəzən prokurorluqlarında dəyişiklik - Kamran Əliyevdən yeni təyinatlar (FOTO)
"Aqroservis"də nə baş verir? - Direktor həbs olunub
Xalq artisti Firəngiz Əlizadə sədri seçilib
"Beşiktaş”ın sabiq məşqçisinə UEFA-da vəzifə verildi