Şimalı Kipr düyünü: necə çözüləcək? - TƏHLİL
24-07-2024 [15:19]
Şimali Kiprin nəqliyyat və inkişaf naziri Erhan Arıklı diqqətçəkən bir təkliflə çıxış edib. O deyib ki, “Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti müstəqil dövlət kimi tanınmasa, Türkiyənin tərkibində muxtar respublika statusuna keçilməsinə baxıla bilər”.
Nazir əsas məqsədin Kiprin şimalında türk varlığının qorunması olduğunu bildirib. Digər mühüm məqam Arıklının Azərbaycanın tərkibində olan Naxçıvan Muxtar Respublikasını misal gətirərək təklifini arqumentləşdirməsidir.
Təklifə keçməzdən öncə qeyd edim ki, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti deyə bir dövlət qurulmaya bilərdi. Adanın türk əhəlisinin heç vaxt etnik əsaslı bir dövlət qurmaq niyyəti olmayıb. Belə ki, 11 fevral 1959-cu ildə imzalanan Sürix və London müqavilələrinə görə, Kiprdə yunan və türk xalqlarının bərabərhüquqlu olduğu Kipr Respublikası qurulması qərarlaşdırılmışdı. Hətta Böyük Britaniya, Türkiyə və Yunanıstan dövlətlərinin təminatçılığı ilə Kipr Respublikasının konstitusiyasının tərtib edilməsi üzrə danışıqlar aparılırdı. Həmin danışıqlarda yunan tərəfini Baş yepiskop Makarios, türk tərəfini isə Fazıl Kiçik təmsil edirdi.
Lakin 16 avqust 1960-cı ildə Kipr Respublikası qurulsa da, konstitusiya danışıqları gözlənilən nəticəni vermədi. Adanın türk əhalisi yunanlarla bərabərhüquqlu görülmədi, etnik azlıq kimi təsdiqləndi. Dövrün Yunanıstan xunta rejiminin “Enozis” planı ilə adadakı yunanları silahlandırması və türkləri qovmaq planının icra edilməsindən sonra isə türklər onlarla birlikdə yaşaya bilməyəcəklərini başa düşdülər. Yəni adanın bugünkü siyasi mənzərəsinin əsasını məhz yunan tərəfi qoyub.
Yunanlar tərəfindən qaldırımış “Enozis” pankartı
Türkiyənin adaya müdaxiləsi məhz türk əhaliyə qarşı soyqırımlar fonunda baş verdi. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin qurulması isə məhz “Enozis” planına müqavimətin nəticəsi idi. Yəni ümumiləşdirsək, türklərin qurduğu dövlət heç bir halda separatçı sayıla bilməz. Türklər “xalqların öz müqəddaratını təyinetmə” hüququndan istifadə edərək yeni dövlət qurublar.
Əslində, adanın birləşməsi yönündə bir neçə dəfə türk və yunan tərəfi arasında danışıqlar olub. Lakin yunan tərəfinin postenoziz düşüncəsi bu danışıqları da nəticəsiz edib.
O ki qaldı Erhan Arıklının təklifinə, indiki məqamda bu, mümkün deyil:
Birincisi, belə bir birləşmə qərarı işğalçı fəaliyyət kimi qiymətləndiriləcək. Çünki həm Kipr Respublikasının, həm də Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi beynəlxalq hüquqla qəbul edilib. Adanın şimalının Türkiyəyə birləşməsi açıq şəkildə Kiprin ərazi bütövlüyünün pozulmasıdır.
İkincisi, Kipr Respublikası Aİ üzvüdür. Türkiyənin isə ittifaqa üzvlüyü prosesi davam edir. Belə bir təşəbbüs Türkiyənin Aİ üzvlüyünün dayandırılmasına və NATO üzvlüyünün sual altına düşməsinə səbəb olacaq.
Üçüncüsü, Erhan Arıklının təklifi böyük ehtimalla subyektivdir. Yəni heç də bütün Şimali Kipr siyasi elitası onunla eyni düşüncədə olmaya bilər. Bundan başqa, belə bir birləşməni rəsmi Ankara da qəbul etməyəcək.
Erhan Arıklının qeyd olunan birləşməni Naxçıvan modeli ilə arqumentləşdirməsinə gəldikdə isə bu, doğru yanaşma deyil. Düzdür, Naxçıvanda da bir zamanlar Araz Türk Cümhuriyyəti qurulub. Lakin həm bu təşəbbüs, həm də sonrakı muxtar respublika təşəbbüsü sırf erməni işğalına qarşı ərazinin qorunması məqsədilə edilib. Müqayisə üçün deyim ki, bu gün Kiprin şimalında türk varlığına təhdid yaradacaq təşəbbüs yoxdur. Bəli, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyi tanınmır, lakin hər hansı işğalçılığa da məruz qalmır.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin tanınması indiki məqamda daha realdır. Məsələ onsuz da TDT gündəmindədir. Rəsmi Bakı da əvvəlki illərə nisbətdə buna isti baxır. Yaxın 5 il ərzində bu dövlətin müstəqilliyi türk dövlətləri tərəfindən tanına bilər. Sadəcə, təmkinli, ağıllı və strateji addımlar atılmalı, Bakı və Ankara ilə təmaslar daha intensivləşdirilməlidir.
Turan Rzayev
MİA.AZ
Macarıstan XİN başçısı Ermənistana səfər edəcək
Paşinyan Fransanın yeni Baş nazirini Ermənistana dəvət edib
Azərbaycan XİN Braziliyanı Milli Günü münasibətilə təbrik edib
Mehriban Əliyevadan Orxan Aslanovla bağlı paylaşım: "Paraatletimizə güc, enerji və yeni qələbələr arzulayıram!"
Paris-2024: Lamiyə Vəliyeva daha bir medal qazandı, Raman Saley isə finala çıxdı (Yenilənib)
“Abzas Media” işi: saxlanılan jurnalistlərin barəsində həbs müddəti uzadıldı (YENİLƏNİB)
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
MƏKTƏB DİREKTORU NAZİRƏ AÇIQ MÜRACİƏT YAZDI: "Məni qəbul edin..." - Prezident təqaüdçüsü haqsızlıqla üzləşib
Azərbaycan neftinin qiyməti 76 dollara düşdü
Zakir Həsənovla Hikmət Mirzəyev sərhəd bölgəsində - FOTOLAR
"Azəriqaz"da daha bir dəyişiklik - İdarə rəisi təyinatı oldu
Şuşaya daha 27 ailə köçürülüb
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
İsrail qüvvələrinin Nablusda nümayişi dağıtması nəticəsində türk əsilli ABŞ vətəndaşı ölüb
Almaniya kansleri Frankfurtda Zelenski ilə görüşüb
Türkiyə klubu nigeriyalı qolçudan imtina etdi - Səbəb
"MediaServis" platforması fəaliyyətə başlayıb - Məqsəd nədir?
Bakı merinin xidməti maşını sürücülərin yolunu kəsdi və... - VİDEO
İlham Əliyev İtaliyadan Moskva və Kiyevə vasitəçilklə bağlı mühüm təklif göndərdi: "70 il bir yerdə olmuşuq..." (ÇIXIŞIN TAM MƏTNİ) - Yenilənib
İsrail Qəzzaya yenə zərbələr endirib - Ölənlər arasında 4 uşaq var
Vəzifəli şəxslərlə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib
Böyük Britaniya Estoniyada həbsxana icarəyə götürür - 25 milyona
İyi Partiyadan növbəti istefa - Deputat partiyadan ayrıldı
Bakıda yolda kran yanıb
Keçmiş gömrükçilər hakim qarşısına çıxarılır - Təfərrüat
Kılıçdaroğlu qurultaya qatılmadı - Özgür Özəl "Onlar bir daha biu partiyada vəzifə almayacaqlar" mesajı verdi
Əli İnsanovun üzərindən məhkumluq götürüldü - Məhkəmə iclası
Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya işgüzar səfəri başa çatıb
Prezident İlham Əliyev İtaliyada - Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının investisiya naziri ilə görüş olub (Yenilənib)
İlham Əliyev İtaliyanın “Ansaldo Energia” şirkətinin baş icraçı direktoru ilə görüşüb - FOTOLAR (Yenilənib)
NATO-nun Baş katibindən Çinə çağırş: "Rusiyaya dəstəyi dayandırın"
Türkiyə ordusu son 4 gündə 27 terrorçunu zərərsizləşdirib - Açıqlama
Tovuzda kütləvi dava: səbəbkar həbsxanadan necə çıxıb?
Tramp yəhudilərin toplantısında "Harris qazansa, İsrail yox olacaq" dedi, rəqibinə dəstək verənləri aşağıladı - Kamala Harrisin cavabı gecikmədi
BDU-da yenə nöqsanlar aşkarlandı - DETALLAR
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində daha geniş yoxlamaya qərar verildi - Vergi Xidməti nələri araşdıracaq?
Sabah rayonlara yağış yağacaq
Engin Polat həbsdən buraxıldı - 40 il cəza tələb olunurdu
Dövlət Xidmətinin sabiq rəisi haqda yeni qərar verildi