ANKLAV ƏRAZİLƏRİN GƏLƏCƏYİ NECƏ OLACAQ? - Bakı ilə Yerevanın həllini gözləyən daha bir mühüm məsələsi var (TƏHLİL)
29-08-2025 [16:47]
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan onlayn mətbuat konfransında bəyan edib ki, Azərbaycanla sərhədlərin delimitasiyası davam edəcək. Baş nazir anklav məsələsinə də toxunub:
“Bizə məxsus olan, lakin Azərbaycanın nəzarətində olan ərazilər var. Eləcə də Azərbaycana məxsus, amma bizim nəzarətimizdə olan torpaqlar mövcuddur. Delimitasiya prosesi davam etməlidir. Harada Azərbaycana məxsus ərazilər varsa, onlar qaytarılmalıdır, harada Ermənistana məxsus torpaqlar varsa, onlar da bizə verilməlidir”.
Hazırda Azərbaycana məxsus anklav kəndlər – Yuxarı Əskipara, Barxudarlı, Sofulu və Kərki Ermənistanın de-fakto nəzarətindədir. İrəvan isə Azərbaycanın Gədəbəy rayonu ərazisində yerləşən Başkəndin ona aid olduğunu iddia edir.
Prinsip etibarilə delimitasiya və demarkasiya prosesi bu gün əvvəlki illərlə müqayisədə ikitərəfli təmaslar və qarşılıqlı razılaşmalar əsasında aparılır. Bu isə özlüyündə müsbət dinamikanın formalaşdığını göstərir və sülh prosesinin gələcəyi baxımından ümidverici amil hesab oluna bilər. Lakin anklavların taleyi ilə bağlı hələlik rəsmi bir razılaşma və ya açıqlama yoxdur. Ona görə də bu məsələyə münasibətdə yalnız subyektiv yanaşmalar və ehtimallar irəli sürmək mümkündür.
Vaşinqtonda keçirilmiş üçtərəfli görüşdən sonra qəbul edilən Bəyanatda BMT Nizamnaməsi və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə istinad edilərək, keçmiş münaqişənin başa çatması və gələcəyə yönəlmiş münasibətlərin qurulması razılaşdırılıb. Bu sənədlər tərəflərin SSRİ dövründəki inzibati sərhədlərə əsaslanaraq bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıması deməkdir. Məntiqlə yanaşdıqda, bu prinsip “hamının hamıya” modeli ilə qarşılıqlı ərazi mübadiləsini ehtiva edir.
Lakin beynəlxalq təcrübə göstərir ki, bu cür hüquqi prinsiplər həmişə reallıqla üst-üstə düşmür. Çünki bu ərazilər üzərində nəzarət təkcə hüquqi məsələ deyil, burada faktiki yaşam, təhlükəsizlik, nəqliyyat-kommunikasiya, gələcək münaqişə riski və regional güclərin maraqları kimi amillər də prosesə təsir edir.
Azərbaycan anklavlar məsələsində həm tarixi, həm də hüquqi baxımdan haqlı mövqedədir. Lakin qeyd edilən ərazilər uzun illərdir Ermənistanın de-fakto nəzarətindədir və orada azərbaycanlılar yaşamır. Həmçinin, ərazilərin relyefi və coğrafi təcridi buraların reinteqrasiyasını çətinləşdirir. Eyni hal Başkəndə də aiddir.
Bu kontekstdə delimitasiya prosesi yalnız xəritələrə və SSRİ dövrünün arxiv sənədlərinə əsaslanaraq deyil, mövcud demoqrafik və təhlükəsizlik reallıqları, gələcək sabitlik ehtimalları və sülhə xidmət edəcək mexanizmlər əsasında həyata keçirilməlidir. Əgər tərəflər bu məsələyə emosiyalardan uzaq, strateji və praqmatik yanaşsalar, qarşılıqlı güzəştlərlə həm ərazi bütövlüyünü, həm də regional sabitliyi təmin etmək mümkündür.
Çünki anklavlar potensial təhlükə mənbəyidir. Əgər tərəflərdən biri həmin ərazilərdə simvolik addımlar atsa, məsələn, rəsmi səfər edərsə, hərbi post yerləşdirərsə və ya mülki yaşayışı təşviq etməyə çalışarsa, bu, qarşı tərəfdən təxribat kimi qəbul oluna və sülh prosesi ciddi təhdid altına düşə bilər. Bu ərazilərin çətin coğrafiyası, yolların olmaması və inzibati əlçatmazlığı vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir.
Qarşılıqlı güzəştin mümkünlüyü və praktikliyinə dair beynəlxalq təcrübədən ən real nümunə Fərqanə vadisidir. Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan arasında bölünmüş bu vadidə də etnik, tarixi və inzibati sərhədlər bir-birinə qarışıb. 1990-cı illərdə bu səbəbdən silahlı toqquşmalar və sərhəd münaqişələri baş verirdi. Amma zamanla tərəflər anladılar ki, bu ərazilərdə hüquqi iddialarla yaşamaq mümkün deyil. Çünki kəndin suyu bir ölkədə, yolu digərində, əhalisi isə üçüncüdə idi. Nəticədə tərəflər birtərəfli ərazi iddialarından imtina edərək, qarşılıqlı güzəştlər və alternativ razılaşmalar əsasında sabitlik yaratmağa nail oldular. Bu yanaşma formaca torpaq itkisi kimi görünsə də, reallıqda daha rasional və sabit idarəetmə modeli idi.
Azərbaycanla Ermənistan arasında anklav məsələsinin çözümü də buna bənzər model üzrə hüquqi əsaslar, real siyasət, təhlükəsizlik balansı, qarşılıqlı güzəştlər kontekstində aparılarsa, hər iki ölkə üçün uzunmüddətli sülh və sabitlik zəmanəti verə bilər.
Əsas məsələ hüququ emosiyalarla deyil, reallıq və rasional düşüncə ilə birləşdirərək icra etməkdir. Əks halda, hüququn qorunması adı altında regional sabitliyi riskə atmaq qaçılmaz olar.
Turan Rzayev
MİA.AZ
Pedaqoji Universitetdə açılış olub - FOTOLAR
PUTİN RAMİZ MEHDİYEVİN PLANINI AZƏRBAYCANA VERİB? - Nələr olacaqmış? (Sensasiyalı iddialar)
Məhkəmə hakiminin fəaliyyətinə xitam verildi - MHŞ-dən qərar
Müdafiə Nazirliyi paradla bağlı məlumat yaydı
Mərkəzi Hərbi Sanatoriyanın rəisi saxlanılıb
Naxçıvanda 19 min hektardan artıq sahədə taxıl əkiləcək
Rusiya Ukrayna ordusunun təlim bölməsinə raket zərbəsi endirib, ölən və yaralananlar var
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Ermənistan MTX: Sosial şəbəkələrdə vəzifəli şəxslərin adından saxta profillər yaradılır
Neftçalada qanunsuz ov edən şəxs saxlanılıb
İlham Əliyev: Azərbaycanla Fransa arasında anlaşılmazlığa səbəb olan məsələlər keçmişdə qaldı
Biləsuvarda minik və yük avtomobilləri toqquşub, xəsarət alanlar var
Sabiq diplomat Ramiz Vəliyevə hökm oxunub
Zəfər Gününə həsr olunmuş hərbi parada hazırlıq məşqləri keçirilir
TDT-nin diaspor qurumlarının rəsmiləri Qarabağda olublar
Tbilisidə çirkli pulların yuyulması ilə məşğul olan beş Rusiya vətəndaşı saxlanılıb
Əməkdar artist Yadigar Muradovun vəziyyəti ağırdır
Yılmaz Vural istefaya göndərildi, Sərvət Çətin gətirildi - Türkiyə klubunda Baş məqçi dəyişib
"Hər hansı çağırış daxil olmayıb" - TƏBİB Ramiz Mehdiyevin səhhəti barədə yayılan xəbərə belə cavab verdi
Tovuzda 32 yaşlı ər arvadını öldürüb
Hərbi Prokurorluqda yeni təyinatlar olub - ADLAR
Prezident daha bir səfirin etimadnaməsini qəbul etdi - FOTO
Pakistanda yük maşını dərəyə yuvarlanıb - 15 nəfər ölüb
Nurlan Allahverdiyev 47 kq narkotiklə saxlanılıb
Sabah yağış yağacaq
Mərkəz rəhbərinin işi Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə göndərilib
Prezident İlham Əliyev yeni səfirin etimadnaməsini qəbul edib - FOTO
İlham Əliyev BMT rəsmisini qəbul edib - Müzakirə + FOTO
Türkiyədə məktəb direktoru güllələndi - Uşaqlarının yanında...
"Kim deyib? Neçə nəfər olub?" - Sabiq icra başçısından PA-nın keçmiş rəhbəri barədə maraqlı açıqlama
"İlin sonadək Xocavəndə 1500-dək ailə köçürüləcək" - Emin Hüseynov
“Kifayət qədər yaşım var" - Rəbiyyət Aslanova Ramiz Mehdiyev barədə danışmaq istəmədi
Bakıda iki nəfər güllələlənib - Açıqlama (Yenilənib)
YAP Ramiz Mehdiyevlə bağlı toplanmayacaq - Açıqlama
Vaxtı keçmiş və istehlaka yararsız məhsullar Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu tərəfindən necə məhv edilir? - VİDEO
Ramiz Mehdiyevin hüquqlarını bu vəkil müdafiə edir
Əməkdar artisti Rəşad Bəxtiyarov vəfat edib
Ərəblər türk müdafiəçi ilə müqaviləni yeniləyir - Maaş da artırılır
Azərbaycan nefti cüzi bahalaşdı
"İnzibati yollarla taksiləri sıradan çıxarsaq..." - Deputat "Daha yumşaq qərar verilməlidir" deyir
Sosialist əməyi qəhrəmanı 86 yaşında vəfat edib