Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
SON XƏBƏRLƏR
Anar Ələkbərov Yaponiyada - Baş nazirinin müşaviri ilə görüş olub
Prezident Dövlət Agentliyinə 1,5 milyon manat ayırdı - Sərəncam
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
Fransada Quran yandıran şəxs tutulub
"Mançester Yunayted"in kapitanı 100 milyon avroluq təklifi rədd edib
Ramiz Mehdiyevin qohumu vəzifədən çıxarıldı
Mədəniyyət Nazirliyinin 182 minlik tenderi ləğv edildi
Hikmət Hacıyev səfirlə müzakirə aparıb - FOTO
Qayınata Agentlik sədri, yeznə nazir müavini... - 3 milyonluq tender layihəsi kimə həvalə olunub?
"Turan Tovuz"ın Baş məşqçi ölkədən qaçıb? - Açıqlama
ABŞ prezidenti polad və alüminium idxalı haqda qərar verdi - Tarif 50 faizə qaldırıldı
MHP sədri ilə CHP sədri görüşdü: "Səni yaxından izləyirəm"
Azərbaycan və Ermənistan dövlət komissiyaları arasında görüş olub - Nələr müzakirə olunub?
EPİK ƏSƏRLƏRDƏ TARİX DƏQİQ TARİX DEYİL (Epos və tarix konteksti)
Milli mətbuat - 150: Həsən müəllimlə söhbət
Azərbaycan nefti daha bir dollar bahalaşdı
9 qat dünya çempionu Araz Musayev: "Vəziyyətim ağırlaşıb..."
Nazirliyin 18.5 milyon manatlıq planı - Agentlik Narkoloji Müəssisəsinin tikintisinin davamına "yox" dedi
Qəzzada köçkünlərin düşərgəsi bombalanıb - Ölən və yaralananlar var
CHP-li bələdiyyə sədri və üzvlərinin "ov"u davam edir - Daha 5 sədr, ailə üzvləri, sabiq deputat və üzvlər tutulub
Ağ Ev: "Bu səhər prezidentlə bu barədə danışdım, o, dedi ki..."
Suriya Qətər qazının nəqlini həyata keçirəcək - "Artıq anlaşdıq"
Sabirabadda dəhşətli olay: 4 nəfər evdə yanaraq ölüb
Ruslar kosmosa süni intellekt modeli göndərir
İstefa verən Baş nazir: "Bir partiyada iradə yoxdursa..."
Türkiyədə daha bir bələdiyyə sədri saxlanıldı
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Türkiyə parlamentinə sədr seçkisi oldu - Ərdoğan Numan Kurtulmuşu qəbul etdi (FOTO)
Netanyahu İlham Əliyevə məktub yazdı: "Təəssüf ki, gözlənilməz vəziyyət səbəbindən səfərimi təxirə salmağa məcbur oldum"
Ruben Vardanyan Bakıda hakim qarşısında - Zərərçəkənlər ifadə verib
Ərdoğan niyə konstitusiyanı dəyişmək istəyir? - TƏHLİL
Ceyhun Bayramov Moses Vetanq'ula ilə görüşüb
Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu imzalayıb
Dövlət Xidməti 19 maşını hərracda satıb
BU MƏHKƏMƏLƏRƏ HAKİM VƏ SƏDR TƏYİNATLARI OLDU - TAM SİYAHI
SOCAR-la Macarıstanın “MOL Group” şirkəti arasında saziş imzalanıb
Peskov: "Zelenski bədbəxt adamdır" - "Ukrayna ilə danışıqlardan sürətli qərarlar gözləmək doğru deyil"
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Arzu Bayramova saxlanıldı
META İranda Azərbaycan əleyhinə işləyən 60 səhifəni silib
Pakistanda qəribə olay: zəlzələdən sonra 200-dən çox məhbus qaçıb
Ukrayna Rusiyanı Krıma bağlayan nəhəng körpünü yenidən partladıb: "Artıq idarəolunmaz vəziyyətə düşüb"
Volkan “Mourinyonun tabeliyində işləyərsən” sualına belə cavab verdi
Anar Ələkbərov Yaponiyada - Nazirlə görüş olub + FOTOLAR