jpg-1738665941.jpg)
Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
SON XƏBƏRLƏR
Ziraat Türkiyə Kuboku: "Sivasspor" ilk qələbəsini qazanıb
Migar Camal: “TikTok”u sevmirəm, ora baxanda, utanıram"
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Ege dənizində zəlzələlərin sayı 754-ə çatıb - Son vəziyyət açıqlandı
Gəncə sakinindən hədə-qorxuyla 100 min dollar tələb edənlər tutulub
"Tik-Tok"da "Bakcell" mobil operatorunun adından dələduzluq həyata keçirilir - FOTOLAR
Almaniya Baş Qərargah rəisi qorxunc proqnoz verdi: "Biz 2029-cu ildə müharibəyə hazır olmalıyıq və..."
Deputat üzr istədi: "Əslində, Sahibə xanım düz deyir"
KTN süni intelektə 10 milyon manat ayırdı - Ekspert isə "McKinsey & Company" ilə şübhəli anlaşmanın görünməyən tərəflərini təhlil edir
Məhkəmə Ekspertizası Mərkəzinin tenderi ləğv olunub
Dövlət Agentliyində sədr müavinlərinin sayı artırıldı - Fərman
Reklam daşıyıcıları ilə bağlı qanun dəyişir
Suriya prezidentinin xanımı ilk dəfə rəsmi tədbirdə göründü - FOTO
9 il əvvəl "agent" rolunu oynayan aktrisanın geyimi başına bəla olub - İfadəsi alındı (FOTO)
Filologiya elmləri doktoru Nəzakət Məmmədli vəfat edib
İlham Əliyev “Vətən” İdman Liseyində - FOTOLAR
Rufik İsmayılov mətbuat katibi təyin olundu
Siyavuş Novruzov deputat həmkarını aşağıladı: “O kimdir ki, haqqımda nəsə desin, vecimə də deyil"
Türkiyədə antiterror əməliyyatı: 16 nəfər tutulub
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda qar yağacaq
Emin Əmrullayev yeni rektoru kollektivə təqdim edib - FOTO
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Müğənninin qızı ərinin xəyanətini "casus proqramı" ilə üzə çıxardı - Qalmaqal + FOTO
15 yaşlı Hüseyn Hüseynovun ölümü ilə bağlı şikayət var
İki gün güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
Rəsmi Pekindən Trampa cavab gecikmədi: "ABŞ məhsullarına əlavə rüsumlar tətbiq olunacaq"
Güzəştli ipoteka kreditlərinin verilməsi üçün limitlər ayrılıb
İdarə rəisi başqa nazirlikdə yüksək vəzifəyə təyin edildi
Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları azalıb
Cəlilabadlı "canavar"ın məğlubedilməz seriyası - Odessada yaşayan MMA döyüşçüsü Tofiq Həsənov altıncı döyüşündə qalıb gəlib (VİDEO, FOTOLAR)
İki bankın daşınmaz əmlakları hərraca çıxarıldı
Həbs olunan partiya sədri azadlığa buraxılmadı
Laçında yük avtomobili aşıb - Ölən var
Azərbaycana Xəzər dənizi vasitəsi ilə narkotik daşıyan iranlı balıqçılar saxlanılıb
Ehtiyatdan çağırılanların hərbi təlimi başlayıb
Azərbaycan nefti ucuzlaşdı
Trampdan ikibaşlı mesaj: "İsrail bölgədə çox balaca əraziyə sahibdir" - "Qəzzada atəşkəsə zəmanət yoxdur"
Texniki Universitet 4 maşın alacaq - 165 min manata
ABŞ-ın Ukrayna sınağı, yaxud senatorları qəzəbləndirən amillər... - Şahin Cəfərli yazır
İsrail Şərqi Qüds və İordan çayının qərb sahilində əməliyyata davam edir - 15 fələstinli həbs edilib
BMT Trampın qərarlarından narahatdır: "Bu, qlobal iqtisadiyyatı..."