Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
SON XƏBƏRLƏR
Pakistanda mitinqdə terror: 4 nəfər ölüb, yaralılar var
"Qalatasaray" İlkay Gündoğana nə qədər maaş verəcək? - Açıqlama
Rusiya Hindistana əlavə S-400 satır - Danışıqlar yekunlaşır
"Qalatasaray"ın yeni transferi İlkay Gündoğan İstanbula gəlib
"Beşiktaş" Vatslav Çerni ilə müqavilə imzaladı
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Tiktoker Xosrov həbs olunub
Ruben Vardanyan Bakıda hakim qarşısında - Zərərçəkmiş şəxslərin ifadələri dinlənilib
Bakda bu yollar bağlanacaq - Xəbərdarlıq
Sabunçuda uşağa işgəncə verən qəyyum saxlanılıb
CHP-nin İstanbul Təşkilatına seçki ləğv edildi - Sədr və komandası vəzifədən uzaqlaşdırıldı
"Femida Könüllüləri" Təşkilatının yaranmasından iki il ötür
Fransanın kavalyeri olan Unibank... - Aqil Ələsgər yazır
Qəzzada daha 13 nəfər aclıqdan ölüb
Gədəbəydə dağlıq ərazidə yanğın olub
Jurnalist mətbuat katibi təyin olunub
Manuel Akanji "İnter" klubuna keçib
Canluici Donnaruma "Mançester Siti" ilə rəsmi müqavilə imzalayıb
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Avropa İttifaqının yeni səfiri Bakıya gəlib
Müğənni Ayan Babakişiyeva dinini dəyişib: "Bu qədər yaxşılıq etdim, niyə şər, böhtan oldu?"
"İcbari Sığorta Bürosu" Himayəçilər Şurasının yeni üzvləri seçilib
"Azərkosmos" zərərlə işləyir
"Beşiktaş" Kenni Arroyo ilə bağlı məlumat yaydı
Sabah Sumqayıtda bəzi ərazilərində qaz olmayacaq
Abşeronda bir nəfər boğulub
Xəstələr üçün toplanan pulları ələ keçirən Aslan Qurbanov saxlanılıb
Naxçıvanda kişi keçmiş arvadının qollarını doğrayıb
15 saylı həbsxanaya rəis təyinatı olub
Bakıda çoxmərtəbəli binada yanğın: 12 nəfər təxliyə olunub
Milli Məclis bəyanat yayıb - MƏTN
İKTA susur: "Naxtel"ə niyə yiyə duran olmadı? - Naxçıvanda "İrana xoş gəlmisiniz" təhlükəsi
İntim görüntülərlə şantaj... - "Fake" qadın profilləri ilə "tələ quran" şəxs saxlanılıb
Uğurcan Çakır "Qalatasaray"a keçdi - 36 milyon avro...
"Fənərbağça" Livakoviçlə bağlı məlumat yayıb
Prezident və xanımı qatarla Pekinə gəldi - VİDEO (YENİLƏNİB)
Əfqanıstanda zəlzələdə ölənlərin sayı 1400-ü ötüb
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
İstanbulda 417,5 kq narkotik müsadirə edilib - Həbslər var
Özünü vəzifəli şəxs kimi təqdim edən şəxs tutulub
İlham Əliyev Tiencində vitse-prezidentlə görüşüb - FOTOLAR