Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
SON XƏBƏRLƏR
Zelenski: "Ruslar obyektlərimizə hücum etməsə, biz də əlbəttə ki, hücum etməyəcəyik”
Rusiya MN Kiyevi anlaşmanı pozmaqda ittiham edir: "Krasnodar vilayətində enerji stansiyasına hücum olunub"
Əkrəm İmamoğlunun əlyazması ortaya çıxdı: "Millətimiz gərəkli cavabı verəcək" - "Təslim olmayacağam"
İLHAM ƏLİYEV SİPİKERƏ ORDENİ BELƏ TƏQDİM ETDİ - FOTOLAR
Əkrəm İmamoğlu və yaxın ətrafı həbs olundu - SİYAHI
Məhkəmə-Hüquq Şurasının növbəti iclası keçirilib
Azərbaycan neftinin qiyməti enib
59 qırıcı, 9 hərbi gəmi... - Tayvan adası ətrafında gərgnlik böyüyür
Millətlər Liqası: Türkiyə - Macaristan oyununun hakimləri bəlli olub
Rusiya Maskla kosmik əməkdaşlığa hazrlaşır - Açıqlamalar
Ruben Vardanyanın məhkəməsində on nəfərdən çox zərərçəkmiş şəxs ifadə verib - FOTOLAR
“Neft Daşları”nda faciə: kran dənizə aşdı, maşıinst öldü
Leyla Əliyeva Qubada - FOTOLAR (YENİLƏNİB)
PUTİNLƏ TRAMP TELEFONDA 2.5 SAAT MÜZAKİRƏ APARIB - Ukrayna ilə bağlı ekspert qrupu yaradılacaq...
Əkrəm İmamoğlunun diplomu ləğv edilib - Universitet qərar verdi
Prezident və xanımı Ağdərədə - Dövlət başçısı sakinlərlə söhbətləşib (FOTOLAR, YENİLƏNİB)
Ermənistan ordusu ntəxribatlardan əl çəkmir - Mövqelərimiz yenə atəşə tutuldu - (YENİLƏNİB)
"Bursaspor" yeni baş məşqçi gətirib
Argentina millisinin heyəti açıqlanıb - Messi heyətdə yer almayıb
Prezident İlham Əliyev AMEA ilə bağlı sərəncam imzaladı
İsrailli radikallar fələstinlilərin evlərinə hücum ediblər - Butuika və daşlarla...
Çin CERES-1 raketi ilə 8 peyk buraxıb
Mıəhkəmə Rüfət Səfərovun haqqında qərar verdi
İlham Əliyev xalqı təbrik edib - MƏTN
PREZİENT ONLARI TƏLTİF ELƏDİ - SİYAHI
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Ciro İmmobilenin meneceri: "Onun bəzi problemləri var"
"Dedi ki, qələt eləmisən, sən kimsən məni parodiya edirsən?"
Bu sürücülərin cəriməsi ləğv olunacaq - Ekspert açıqladı
İsrail Livanı bombalayıb
Çin ABŞ və Rusiyanı geridə qoydu - Yeni nəsil qırıcı ikinci sınaqdan çıxarıldı (FOTO)
"Beşiktaş" klubu açıqlama yaydı: "Bu xəbərlərə inanmayın"
Abdullah Kavukçu: "Osimheni əldə etmək xəyal deyil"
Suriya ilə Livan savaşın eşiyində: nə baş verir?
"Bursaspor" baş məşqçisini istefaya göndərib
Kennediyə sui-qəsdə dair sənədlər açıqlanacaq - 80 min səhifəlik cinayət işini hamı oxuya biləcək
ABŞ-dan dəhşətli fırtına: azı 40 nəfər ölüb
İndoneziyada güclü zəlzələ oldu - 6 bal gücündə
TRAMP İRANI HƏRBİ GÜCLƏ TƏHDİD ETDİ: "Onların hər bir gülləsinə görə siz cavab verəcəksiniz"
"İnter Mayami" liderliyə yüksəldi - Messi qol atdı
Avropa İttifaqı rəsmisi: "Suriya xalqı bilsin ki, biz hər addımda onların yanında olacağıq"
İstanbul hava limanında sistem çöküb: yüzlərlə sərnişin havasız qalıb, uçuşlar ləngiyib - Açıqlama (FOTOLAR)
Aİ Ukraynaya yeni yardıma hazırlaşır - 3,5 milyard avroluq
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Aİ-nin Azərbaycanla sərhəddə casus missiyası yenidən aktivləşib