Zəngəzur dəhlizi haqqında... - Sabiq nazir yazır
25-04-2022 [00:03]
Saleh Məmmədov.
Sabiq maliyyə naziri, professor
***
Vəziyyət günbəgün dəyişir. Rusiyanın Ukraynaya soxulması işi daha da ciddiləşdirdi. Dünya qlobal və mürəkkəb dəyişikliklər ərəfəsindədir. Azərbaycanın layihəsi olan Zəngəzur dəhlizi bütün reqion dövlətlərini bu yol üzrə Azərbaycana müraciət etməyə məcbur edir. Əsas mərkəz də Azərbaycandı.
Bu yaxınlarda Azərbaycan Dünya elmi analitik mərkəzinin (ADEM) illik planlarının müzakirəsi zamanı bu beyin mərkəzinin ilk layihəsi olaraq Zəngəzur dəhlizi sammiti proqrama salınmışdır. Hazırda bu proqramın araşdırılma ası üzrə mərkəzdə geniş iş başlanılmışdır. Məsələ burasındadır ki, (ADEM-in toplantısında mənim çıxışımdan) elə bir vəziyyət yaranıb ki, 4 milyard əhalini və 100 milyonlarla ton yük daşımalarını əhatə edən yeni İpək yolu təhlükə qarşısındadır. Şərq ölkələri (Çin, Yaponiya, Koreya, həmçinin İndoneziya, Avstraliya, Hindistan və s.) ilə Avropa arasında böyük həcmdə yük axınını təmin edən yol məhduddur. Dəniz yolu həm çox vaxt aparır (35-60 gün), həm Süveyş kanalına görə buraxılış gücü məhduddur. Quru yolu əsasən Rusiyanın ərazisindən keçirdi. 2021-ci ildə bu yolla təqribən 40 milyon ton yük daşınmışdır. Rusiya Ukrayna müharibəsi və bununla əlaqədar Rusiyaya tətbiq olunan sanksiyalara görə Çin bir aydan çoxdur ki, bu daşımaları dayandırdı. Yaxın gələcəkdə bu problemin həllinə ümid yoxdur. Alternativ yol kimi istifadə olunan Gürcüstan vasitəsi ilə Qara dəniz yolu yenə də problemli və təhlükəlidir. İran (Cənubi Azərbaycan) vasitəsi ilə yol İrana qoyulan sanksiyalara görə mümkün deyil. Cənubi Azərbaycan dəhlizi yalnız daxili daşımalar üçün istifadə edilə bilər. Bütün dünyanın gözləri bu dar dəhlizə dayanıb. Azərbaycan prezidenti İ. Əliyev cənabları vəziyyətin bu hala gəlməsini yaxşı bilirdi, ona görə də əsas gücü bu dəhlizin açılmasına yönəltmişdir. Qarabağda bir neçə aeroportun açılması, dəmir yolunun, geniş şosse yollarının inşaatıı, rəqəmsal infrastrukturun yaradilması sürətlə həyata keçirilmiş, intensiv siyasi danışıqlar aparılmışdır. Prezidentin tapşırığı ilə respublikasının dəmir yollarının rəhbəri Cavid Qurbanov cənabları uzun müddətdir ki, bu layihə üzərində işləyir, bir sıra ciddi problemlər çıxmasına baxmayaraq xeyli uğurlar əldə olunmuşdur. Son Avropa danışıqları da göstərdi ki, Avropa, həm də Azərbaycanın əlində böyük imkanlar var ki, Ermənistanı məcbur etsin, çünki ikinci variant yoxdur.
Amma, dəhlizə Ermənistan da razılıq versə də, başqa problem ortaya çıxacaq. Xəzər dənizindən keçid problemi həm daşımanın maya dəyəri, həm də müddət etibarı ilə əlverişsiz hal alır. Əvvəllər, Çin-Almaniya marşurutu ilə vaqon daşıması 14-15 gün çəkirdi, parom daşınmasında bu rəqəmə nail olmaq mümkün deyil. Məsrəflərə gəldikdə, bir vaqonun paromla dənizdən keçirilməsi 1200 dollara yaxın pul tələb edir. Dəmir yolları rəhbərliyinin böyük yük daşıma üzrə rəqabətdə Rusiyaya uduzmasının da əsas səbəblərindən biri Kasparın belə tarifləri idi . Həm də bu yüklərin hamısının Xəzərdən keçməsi böyük tıxac yaradacaq. Zənn edirəm, artıq indi belə tıxac var.
Bu problemlərin aradan qaldırılması üçün hələ müstəqilliyin ilk illərində hazırladığım Xəzərin dibi ilə yol çəkilməsi layihəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. O vaxt bu layihə beynəlxalq təşkilatlara qədər gedib çıxmışdı və bəyənilmiş di. (Bax kitab: Saleh Məmmədov, Azərbaycanın iqtisadi inkişaf proqramı (2000-2050-ci illər), Bakı, 2000). Maliyyə mənbələri problemi araşdırılırdı. Bu gün Çin, Yaponiya, Avropa ittifaqı, hətta, ABŞ bu layihəni maliyyələşdirməkdə çox maraqlıdı. İndi Azərbaycanın bir böyük üstünlüyü də var. Bakı-Kars dəmir yolu hazırdı, Zəngəzur da bir neçə hava limanları var və/və ya tikilir, tıxacı aradan qaldırmaq üçün bu alternativlərdən də istifadə olunacaqdır.
Böyük qələbə, düşünülmüş taktiki gedişlər, düzgün siyasət nəticəsində bu gözəl şərait və şans yaranmışdır. İldə bu yol hesabına ölkəyə bu günkü ixrac qədər xidmət ixracı (ildə 10 milyardlarla dollar) daxil ola bilər. Bütün ictimaiyyətin diqqəti indi bura yönəlməlidir. Elə bir sistem qurulmalıdır ki, regionda sabitlik yaradıldıqdan sonra da bu ölkələr daha yeni alternativ axtarmasın, bu tranzit həmişəlik burada qalsın. Tarix boyu, liderlər arasında İpək yolu uğurunda mübarizə həmişə kəskin olub. Hazırda bu tranzitin, əsasən, Azərbaycanın əlinə keçməsinə heç bir maneə qalmamışdır.
MİA.AZ
"Arsenal"a transfer üçün sevgilisindən imtina etdi - FOTO
Kim Çen In məhkəməyə veriliib
Elxan Şükürlü: "Cənubi Qafqaz körpüsündə böyük uzlaşma olmadıqca, dünyada sülh olmayacaq"
Qəzzada daha bir jurnalist həlak olub
ANAMA-nın əməkdaşı Füzulidə yol qəzası törədib - Xəsarət alanlar var
Prezident İlham Əliyev BƏƏ-yə səfərindən görüntülər paylaşıb - VİDEO
Ermənilər Bakıda məhkəmədə: əsirlikdə və girovluqda dəhşətli işgəncələrə məruz qalanlar ifadə veriblər
Avropa Liqası: "Sabah" son dəqiqə qolu ilə məğlub olub
Laçında insan skeletinin qalıqları tapılıb
Ukraynalı daha 30 uşaq reabilitasiya üçün Azərbaycana gətirilib
Azərbaycan və Qazaxıstan hərbçilərinin birgə PUA təlimi başa çatıb
“Nar” AHK Azərbaycan tədbirində rəsmi telekommunikasiya tərəfdaşı kimi iştirak etdi - FOTOLAR
Daha bir CHP-li bələdiyyə sədri vəzifədən kənarlaşdırıldı
“Sumqayıt” portuqaliyalı müdafiəçi ilə anlaşdı
Keşikçidağda 3800 il yaşı olan döyüşçü kurqanı aşkarlanıb - FOTOLAR
Saşa İliçin köməkçiləri bəlli olub
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
DİN-də kollegiya iclası: Vilayət Eyvazov yeni tələblər qoydu - FOTO
DTX-dən mühüm əməliyyat: "vaqner"çilər tutuldu
Gəncədə evdən tibb bacısının meyiti tapıldı
Efirdə dava: "Get, babana təmiz bax, iİydən burada otura bilmirəm"
Braziliyadan ABŞ-a təhdid: "Oxşar cavabımız olacaq"
Avronun məzənnəsi 2.5 manat olacaq? - Mərkəzi Bankdan açıqlama
"Kimsə haray salıb keçmək istəsə, biz də haray salarıq" - Nazirdən şikayətlə maraqlı reaskiya
"Qalatasaray" "Milan"dan aldığı oyunçunu geri verir - Eyni qiymətə
Azərbaycan Prezidenti ilə Ermənistanın Baş naziri görüşüb - Nələr müzakirə edilib? + VİDEO, FOTOLAR (YENİLƏNİR)
"Arsenal" yarımmüdafiəçi transfer edib
SOCAR Türkiyə klubunun sponsoru olub
"Fənərbağça"nın gənc futbolçusu Avropa klublarının radarındadır
"Qalatasaray" qapıçı axtarışına davam edir
İsrail Qəzza zolağına 180 hava zərbəsi endirib - 24 saat ərzində
Bəxtiyar Hacıyev sözçü təyin edildi
Qəzzada 28 fələstinli həlak olub - 100-ə yaxın yaralanıb
Nəsimidə əməliyyat: Rahib Ələkbərli və Samir Xeyrullayev saxlanılıb
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
Yaponiyada internet sürəti rekordu qırdı: "Netflix"in bazası 1 saniyədə 30 dəfə endirilir
Hindistanda sel: ölənlərin sayı 85-ə çatıb
Pakistanda sel: 11 nəfər ölüb, 20-dən çox itkin var
Fahrettin Altun yeni qurumun rəhbəri təyin olunub - Açıqlama
Trampa sui-qəsd cəhdi: Məxfi İdarənin 6 işçisi qovuldu
"Azərbaycan məktəblərində rus bölmələrinin bağlanması gündəmdə deyil" - Emin Əmrullayev söz-söhbətə son qoydu
"Sertifikatlaşıdırmada verilən suallar xüsusi çətin deyil, biz uşaq bağçası idarə etmirik" - Nazirdən maraqlı açıqlamalar
Kamran Əliyev Zaqatalada vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
“İki sahil” keçdiyi şərəfli yolla müstəqilliyimizin bərpasının 34 illik tarixinə bələdçilik edir - Müsahibə
Qanundan bixəbərlər… - Təbriz VƏFALI YAZIR
Rövşən Nəcəf OPEC beynəlxalq seminarında - FOTO