Daş dövrünün “hay” həyatı, yaxud Qars müqaviləsinə məhəl qoymayan etnosun acı sonluğu... - Dosent yazır
07-09-2021 [12:15]
Əli Cabbarov,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti
***
Yüz illik dövr yubileylər üçün ən yaxşı zaman bölümü olmaqla bərabər, həm də keçmişin, indiki dövrün və gələcək nəsillərin tarixi gerçəklikləri bir arada yaşaya bilməsi üçün də ən rasional bir müddətdir.
Bu mənada, son yüz il ərzində xalqımızın yaddaşında dərin izlər qoymuş hadisələrin təhlili onu deməyə əsas verir ki, tarixi dərindən öyrənib və öyrətmədən bir zamanlar baş vermiş yaxşı-yaman hadisələrin qısa zamanda unudulması da qaçınılmazdır ki, bu da zamanla ermənilər kimi bədnam qonşularımızın faşizm xislətinin və onları alət edən beynəlxalq qüvvələrin məkrli siyasətinin bizə vurduğu dəhşətli zərbələrlə nəticələnmişdir. Bu mənada, Naxçıvanın Azərbaycan Respublikası tərkibində muxtariyyət statusuna beynəlxalq səviyyədə qarantiya verən Qars müqaviləsinin 100 illiyi ilə bağlı Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin “Qars müqaviləsinin 100 illiyinin keçirilməsi haqqında” 2021-ci il 8 fevral tarixli Sərəncamı böyük tarixi əhəmiyyət daşıyır.
13 oktyabr 1921-ci ildə imzalanmış Qars müqaviləsi Birinici dünya müharibəsinin sona çatması və bundan sonra Avropada yeni yaranan dövlətlər arasında sərhədlərin şəkilləndiriliməsi üzrə aparılan siyasi danışıqlar ərəfəsində bağlanılaraq tarixdə dərin iz buraxıb. O zaman Türkiyə, Rusiya, Azərbaycan, Gürsüstan və Ermənistan dövlətləri arasında aparılan danıqışların nəticəsində Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində toxunulmazlığı birdəfəlik olaraq təsbit olunmuşdur. Bundan sonrakı dövr isə indki kimi məğlub durumda olsa da belə yerində rahat otura bilməyən ermənilərin sovet dövründəki min-bir fitnə-fəsadları nəticəsində əslində Qars müqaviəsi ilə qəti şəkildə müəyyənləşdirilmiş sərhədlərin pozulması ilə nəticələnmişdir. Bu isə ötən dövr ərzində ölkəmizin yurd qeyrətli alimlərini və siyasətçilərini narahat etmişdir ki, onlardan biri də 100 illik yubileyinə hazırlaşdığımız Şərq qapısı qəzetinin 1998-ci il 4 fevral tarixli sayında “Qars müqaviləsinə məhəl qoyulmadığından…” başlıqlı yazı ilə çıxış edən görkəmli coğrafiyaşünas alim Səfəralı Babayev olmuşdur.
Qars müqavləsi mövzusu son dövrlərdə aktual olmaqla çox sayda alim və tədqiqatçı jurnalistin diqqətini cəlb etməkdədir. Xüsusən, yaxın keçmişimizdə Qarabağı işğal edərək Naxçıvan ərazilərinə də iştahlanan ermənilərin çirkin niyyətlərinə qarşı tutarlı arqumentlərlə çıxış etmək baxımından bu tarixi sənəd həmişə əldə əsas olub. Məkrli ermənilərə heç zaman, heç bir yerdə inanmamağı, onların yalvarışlarının belə təhlükəli olduğunu bu məqaləsində israrla qeyd edən mərhum alim Səfəralı Babayev də tarixi Qars müqaviləsinin əhəmiyyətini sadə dil üslubu və dərin elmi arqumentlərlə izah edərək, əslində, bu müqavilənin bağlanılmasından sonra Naxçıvana aid ərazilərin ermənilər tərəfindən necə “oğurlandığını” açıq dəlillər və tarixi sənədlərlə oxuculara çatdırır. Belə ki, yazıda da qeyd olunduğu kimi bir zamanlar, yəni Azərbaycan Xalq
Cumhuriyyəti dövründə 114 min kvadrat kilometrlik əraziyə malik olmuş ölkəmizin tarixi Zəngəzur torpaqlarının itirilməsi ilə paralel olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının da Qars müqaviləsinə əsasən təsbit olunmuş ərazisinin 1929-cu ildən sonra 625 kavadrat kilometrinin tədricən “yox olaraq” Ermənstana birləşdirilməsi prosesləri getmişdir. Şübhəsiz, mərkəzi Moskva hakimiyyətin gizli himayəsindən ürəklənən həyasız ermənilər müxtəlfi bəhanələr gətirərək nəyin bahasına olursa olsun bunu həyata keçirməyə çalışmışlar. Nəticədə, məqalədə də göstərildiyi kimi 1928, 1932, 1942 və 1963-cü illərdə çəkilmiş topoqrafik xəritələrdə ermənilərin ələ aldıqları kartoqraflar tərəfindən saxtakarlıqlara yol verilərək tədricən on minlərlə hektar Naxçıvan torpaqları indiki Ermənistan ərazilərinə qatılmışdır. Bunlar da o zamankı Azərbaycan rəhbərliyinin “gözündən qaçmaqla” sonralar cəzasız qalan ermənilərin daha da quduzlaşmasına, necə deyərlər, arxazəmini yaratmışdır.
Bəs Naxçıvanın həmin itirilmiş əraziləri hansılardır? Əslində, bu gün ildönümü yaxınlaşan 44 günlük şanlı Vətən müharibəsindən sonra təslim olmuş işğalçı Ermənistandakı tarixi yurd yerlərimiz olan Qərbi Zəngəzur və ona bitişik ərazilərdəki bu torpaqlar bir zamanlar bütöv Azərbaycanın tərkib hissəsi olmuşdur. Məqalədə də göstərildiyi kimi Qars müqaviləsinin şərtlərinə əsasən Naxçıvana məxsus olmuş Sədərəyin Kərki kəndinə aid olan ərazilərin böyük bir hissəsi, eləcə də Şərur rayonunun Xaçik, Horadiz, Şahbuz rayonunun ərazisi olmuş Oğbin, Sultanbəy, Ağxəç, Ses, Almalı və İtqıran kəndləri ilə yanaşı Ordubad rayonuna məxsus olmuş Qorçevan kəndləri və eləcə də Kilit kəndinin torpaqlarının bir hissəsi bu yolla erməni təcavüzünün qurbanları olmuşlar. Əsində, bir zamanlar bu kəndləri yaxşı tanıyan indki ahıl və nisbətən yaşlı nəslin insanlarının söhbətlərindən xatırlayırıq ki, hələ sovetin “yenidənqurmasına” qədər azərbaycanlılar yaşamış bu yaşayış məntəqələri ilə həmsərhəd olan Naxçıvan kəndləri sakinlərinin köhnədən qalma tanışlıqları və hətta qohumluq əlaqələri də qorunub saxlanılırdı, onlar arasında gediş-gəliş də var idi… 1988-ci ildən başlanan hadisələrin nəticələri isə artıq hər kəsə məlumdur.
Tarix göstərir ki, ermənilər hər kəsin imza atıb hörmət etdiyi beynəlxalq sənədlərə məhəl qoymayan və bəzi hallarda da bundan qazanclı çıxan dünyadakı tək bir etnik qrupdur. Ancaq, necə deyərlər, zaman dəyişilmiş və astarı üzündən daha təhlükəli olan erməni sifətini artıq bütün aləm tanıyır. Bu gün otuz illi işğalçı sərxoşluğundan sonra müzəffər Azərbaycan Ordusunun təpəsinə vurduğu dəmir yumruqdan sərsəmləyən erməni cəmiyyəti gündüzlər bir-birini didib, gecələr də revanşist xəyallarla bir növbəti sabah üçün narahat yuxuya dalır. Və belə görünür ki, bu yuxudan da heç vaxt ayılmayacaqlar. Ayılsalar da bəşər sivilizasiyasının düz min il gerisində qalıb, daş dövründəki kimi primitiv “hay” həyatına davam edəcəklər.
MİA.AZ
Milli-mənəvi dəyərlər və müasirlik
Netanyahu Suriyanı təhdid etdi: "Dərs çıxarın, yoxsa..."
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Ağ Evin bağçasına giriş qadağan olunub
Ərəb Liqasından etiraz: "İsrailin fələstinlilərı kiçik əraziyə toplamaq planı qəbuledilməzdir"
"Azərbaycan yaxın zamanda “İbrahim Sazişləri”nə qoşulması..." - ABŞ Senatında müzakirə
Şahin Şıxlinskinin oğlu saxlanılıb
Türkiyə 41 universitetin diplom və attestatlarını tanımır - Aralarında Azərbaycanın da adı var
Cəlilabadda meşədə yanğın lokallaşdırılıb
İsrailli nazir Suriya prezidentinə sui-qəsdə çağırış elədi: "O, dərhal ortadan götürülməlidir"
İsrail Livanı yenə vurdu: daha 12 nəfər ölüb, yaralılar var
Ruben Vardanyan Bakıda hakim qarşısında: zərərçəkmiş şəxslər ifadə veriblər (YENİLƏNİB)
Qəzzada daha 93 nəfər ölüb
BƏƏ prezidenti Türkiyəyə gəlir
Keçmiş futbolçu AFFA-da şöbə rəisi təyin olunub
Bakda Avropa Kuboku keçiriləcək
Daha iki sığorta şirkəti qanunu pozub
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Xırdalanda işıq olmayacaq
"Zirə” klubu Yusuf Lavalla yollarını ayırıb
“Rabitəbank"da nə baş verir: depozitlər azalır, səhmdar payını satır və... (YENİLƏNİB)
Sabah Sabirabad rayonunun 21 kəndində qaz olmayacaq
UEFA Azərbaycanın 9 klubuna pul köçürüb
ABŞ-ın bu ştatında fövqəladə vəziyyət elan olunub
Daha bir haker qandallandı - Ələ keçirdiyi şəxsi məlumatları xarici kiberbunkerlərə ötürürmüş...
Kamran Əliyev bu gün daha iki prokuror təyinatı imzalayıb
İordan çayının qərb sahilində 35 nəfər saxlanılıb
Xalq artisti: "Vəzifə adamı olmağı istəməmişəm" - "Xalq artisti" adını sənə bibin, dayın, əmin və..."
Bakıda oğurluq edən 22 yaşlı qadın saxlanıldı
Daha iki şəhərə prokuror təyin olunub - Onlar kimdirlər?
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Tələbə köçürməsinə start verildi
DEM Partiyadan gözlənilməz bəyanat - "Abdullah Öcalanın azad olunmasını istəyirlər"
Bakıda şəhid adını daşıyan küçə: məhəlləni bürüyən kabab qoxusu və zəbt edilmiş səkilər... - FOTOLAR
İlham Əliyev Ərdoğana məktub göndərib: "Əziz qardaşım..."
Cənubi Koreya ilə Yaponiyaya arasında gərginlik - Ada ilə bağlı
Nazir müavini: "Azərbaycan və Türkiyə arasında fəal siyasi ikitərəfli münasibətlər davam edir"
Hakan Fidan: "Türkiyəyə zərər vermək cəhdi uğursuzluğa məhkumdur"
Rəsmi Moskva Trampın təhdidini saymadı: "Onun keyfli ultimatumu bizi maraqlandırmır"
Əhalinin sağlamlığı üçün fəaliyyət qrupları yaradılıb
Rusiyada azərbaycanlı iş adamları həbs olunub
Oğul 85 yaşlı anasını döyərək öldürüb - VİDEO
Azərbaycan neftinin qiyməti 1.5 dollar ucuzlaşdı