11 ölkənin Zəngəzur toqquşması – Dəhliz savaşının miqyası böyüyür (TƏHLİL)
09-09-2024 [16:02]
Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana səfəri, Prezident İlham Əliyevlə görüşməsi, habelə Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanla telefon danışığı fonunda Zəngəzur dəhlizi ətrafında aktivləşmə müşahidə edilir.
Xüsusilə rəsmi Bakı son bir neçə ayda apardığı intensiv və məhsuldar danışıqlarla koridorun açılması üçün regionda marağı olan bir çox ölkənin dəstəyini ala bilib. Bununla belə, həm Cənubi Qafqazda, həm də böyük güclər arasında Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəməyən ölkələr var. Dəhlizin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr onsuz da geosiyasi müstəvidə qütbləşirdi. Zəngəzur dəhlizi isə bu qütbləşməni daha da kəskinləşdirib.
Sual yaranır: Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr hansılardır? Onların marağı, hədəfi və narahat edən maraqlar nələrdir?
Hesab edirəm, bu suallara cavab tapmaq üçün Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən ölkələrə həm Cənubi Qafqaz, yəni regional kontekstdə, həm də böyük güclər, yəni geosiyasi kontekstdə baxmaq lazımdır.
Qeyd edim ki, Azərbaycan və Ermənistanın məsələyə baxışı aydın olduğu üçün bu iki ölkənin mövqeyi yazıda əks olunmayacaq.
Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinə baxışı ehtiyatlıdır. Yəni rəsmi Tbilisi dəhlizin açılmasına qarşı olmasa da, narahatlığı var. Gürcüstanı narahat edən başlıca məsələ Zəngəzur dəhlizinin açılması və Ermənistanla Azərbaycanın sülh müqaviləsi imzalaması fonunda regional əhəmiyyətini itirməsidir.
Mövcud şərtlər daxilində Azərbaycan neft və qaz layihələrini Gürcüstanla icra edir. Bunun müqabilində Tbilisi həm gəlir əldə edir, həm də qeyd olunan təbii sərvətləri ucuz ala bilir. Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda isə Bakı bütün bunları həm də Ermənistanla edə bilər.
Türkiyə Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəyir. Ankaranın məsələyə baxışı Avropaya nəql ediləcək neft və qazın həcminin artması ilə bağlıdır. Daha dəqiq desək, Türkiyə Osmanlının bir zamanlar Baharat və İpək yoluna nəzarəti fonunda Qərbə qarşı etdiyi təzyiqi indi neft, qazla etməyi düşünür. Düzdür, Türkiyə Avropaya neft, qaz nəql etmir, amma Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda Bakının yeni layihələrlə nəql ediləcək neft və qazın həcmini artıracağını bilir. Türkiyə isə bunun Avropaya daşınmasında ötürücü ölkə kimi söz sahibi olmaqla Qərbə qarşı təzyiq rıçaqları əldə etməyi arzulayır. Bundan başqa, Bakının neft və qazın nəqlini artırması Türkiyənin də enerji asılılığına son verə bilər.
İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəmir. Tehranın məsələyə baxışı həm narahatlıq, həm də maraqlar kontekstində diqqət çəkir. Belə ki, İran dəhlizinin açılması fonunda regionda sərhədlərin dəyişəcəyini düşünür. Bu isə öz növbəsində Tehranın Avropaya əsas çıxışının bağlanması deməkdir. Bundan başqa Ermənistan ilə sərhəd İran üçün illeqal fəaliyyətlər üçün də vacibdir. Söhbət qanunsuz silah və narkotik dövriyyəsindən gedir. Tehran Ermənistan üzərindən Avropaya bu iki qanunsuz ticarəti aparır və nəticədə milyonlarla dollar vəsait əldə edilir.
Təbii ki, Tehranı narahat edən digər faktor da Azərbaycanla bağlıdır. Dəhlizin açılması fonunda Bakının güclənəcəyini bilən Tehran Qarabağ, Zəngəzurdan sonra hədəfin Cənubi Azərbaycan olacağını düşünür. Xüsusilə Ankara və Bakının bu istiqamətdə konkret plan üzrə hərəkət etdiyi fikri Tehranı siyasi paranoyaya salır.
Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən əsas ölkələrdəndir. Kremlin məsələyə baxışı regional kommunikasiyalara nəzarət etməkdir. Ukrayna ilə müharibə kontekstində Qərbin sanksiyaları Kremlin gəlirlərinə ciddi təsir edib. Rusiya həm Qərbə qarşı təzyiqləri artırmaq, həm də əlavə nəfəslik əldə etmək üçün dəhlizin açılmasını istəyir. Onu da qeyd edim ki, 10 Noyabr bəyanatına görə, dəhlizin təhlükəsizliyini Rusiya təmin etməlidir.
Nəticə etibarilə Türkiyə, Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını arzulayır, İran qarşı çıxır, Gürcüstan isə ehtiyatlı yanaşır. Lakin regional aktorlardan əlavə, dəhlizin açılmasına təsir edəcək əsas faktor geosiyasi aktorlardır.
Misal üçün, Çin dəhlizinin açılmasını istəyir. Pekin bunu “Bir kəmər, Bir yol” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq görür. ABŞ isə dəhlizin açılmasında vəziyyətə görə hərəkət edir. Yəni açılma ehtimalı artdıqca qarşı çıxır.
Avropada dəhlizin açılmasında maraqlı olan əsas aktorlar Böyük Britaniya və İtaliyadır. Qarşı çıxan ölkə isə Fransadır. Makron hakimiyyətinin dəhlizə baxışı, yanaşması neqativdir.
Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizinin açılma ehtimalı hazırda 50 faizin üzərindədir. Təbii ki, bunun dəhliz və ya yol prinsipi ilə olacağı hələlik bəlli deyil. Bundan başqa, dəhlizə kimin nəzarət edəcəyi də fikir ayrılığı yaradan məqamlardandır.
Turan Rzayev
MİA.AZ
ZAUR MİKAYILOVUN BÖYÜK PLANI: yaxud Abşeron su təsərrüfatındakı təyinatların görünməyən tərəfləri...
Qarabağ zonasında daha 2945.1 hektar ərazi minalardan təmizlənib
Bakıda qazanxanada partlayış olub
Asim Xudiyev UEFA-dan təyinat alıb
Türkiyədə Səadət Partiyasının qurucu vəfat edib
Nazirliklərin "qaynar xətləri" necə işləyir? - Sorğu
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
Ceyhun Bayramovla Ermənistan XİN başçısı görüşəcək? - Açıqlama
Müğənni Bahar Lətifqızının "toypulu"nu verməyiblər
Mersində PKK/KCK-ya qarşı əməliyyat: 14 nəfər saxlanılıb
Suriya və İraqdan daha 8 nəfər Azərbaycana gətirilib
“The Crown”da saxta spirtli içkilər aşkarlanıb
Türkiyə Maarif Vəqfi Qarabağda məktəb açmaq istəyir
Bələdiyyə sədri, "Abadlıq-2012" MMC-nin direktoru və mühasibinin qanunsuz əməlləri... - Cinayət işi yekunlaşıb
Meksikada yeni işə başlayan bələdiyə sədri ilə üzvü güllələnib
Vəzifədən çıxarılan general: “Əşi, bu söhbətin başını buraxın..."
Baş prokuror Gəncəyə gedir
"Veysəloğlu" 30 illiyinə həsr olunmuş silsilə tədbirləri davam etdirir – 40-dan artıq media nümayəndəsi ilə görüş keçirilib
“Bakcell” “INMerge” İnnovasiya Sammitinin əsas tərəfdaşıdır!
Qəzzada savaşın bir ili tamamlandı: İsrailə 4 raket atılıb
Aparıcı "ARB"dən gedib: "...yollarımızı ayırdıq"
Bakıda Röyanın əlindən tutub oynadan şəxs kimdir? - VİDEO
Nərimanov rayonu ərazisində hərbi sursatlar aşkarlanıb
"Heç kəs demir ki, “Azərenerji” bu qədər qaz alıb və..." - Ekspert Balababa Rzayevin cəzalandırılmasına şərh verdi
Müğənni Mətanət Əsədova: "Camaatın vəziyyətini hamı bilir, nə qazanıram ki, vergi verim"
Qəzzada xəstəxananın həyətinı bomba atılıb: 11 nəfər yaralanıb
"Adana Dəmirspor"un prezidenti istefa verdi: "Ruhunu pula satanlarla bir yerdə getmək mümkün deyil"
İntim videosu yayılan qadın hakim vəzifədən qovuldu - "İtirəcək çox şeyim var" (FOTOLAR)
Gədəbəydə hamamda qaz sızmasından partlayış olub
Vəzifəli şəxs xidməti otağında güllələnib - FOTO
Qəzzada daha 30 fələstinli həyatını itirib - İsrail ordusu daha bir bölgəni boşaltmağı tələb edib
Livanın itkisi artır: daha 23 nəfər ölüb, 93 nəfər yaralanıb
"Beşiktaş"ın baş məşqçisi: ""Panika"ya səbəb yoxdur''
Arda Turanın komandası son dəqqiədə uduzub
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Premyer Liqa: "Qarabağ" səfərdə qalib gəldi - Qurbanov Mia.az-ın sualını cavablandırdı (VİDEO, Yenilənib)
Ceyhun Bayramov Moskvaya yola düşüb
Azərbaycan hərbçisi vəfat edib - MN açıqlama yaydı
Yüksək vəzifəyə təyin olunan general kimdir?
DİM xaricdə oxuyub gələnlərdən 121 nəfəri "kəsib"
Məmur olmaq istəyənlər imtahan verib
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz