Son vaxtlar mediada “filankəs nazir müşaviri vəzifəsinə təyin edildi” xəbərləri artıb. Müşahidə edilən hallardan biri müşavir ştatlarının yaradılması və nazirlərin özlərinə bir deyil, bir neçə müşavir götürməsi məsələsidir. Bəzi nazirlərin hətta bir neçə müşaviri var.
Adətən rəsmi və qeyri-rəsmi tədbirlərdə, ictimai yığıncaqlarda nazir müavinlərindən çox müşavirlər iştirak edir. Belə bir tendensiya yaranıb ki, kimsə işdən çıxarılırsa, onu müəyyən nazirliklərə müşavir vəzifəsinə göndərirlər. Nəticədə də nazirliklərdə müşavir vəzifəsi ştatı get-gedə artır, “şişir”.
Bu həm də büdcədən əlavə vəsaitin xərclənməsinə yol açan amildir. Müşavir ştatlarının “şişirdilməsi” nəticəsində dövlət büdcəsindən izafi pullar xərclənir.
Nazir müşavirinin vəzifəsi, nazirin həvalə etdiyi sahəyə funksional nəzarəti həyata keçirmək, həmin sahənin inkişafı üçün tədbirlər görmək və nazirə müvafiq məsələlərdə məsləhət verməkdir. Bu vəzifə, dövlət orqanında nazirin əsas köməkçilərindən biri olaraq müəyyən bir sahənin koordinasiyası və inkişafına cavabdehdir. Müşavir nazirə müvafiq sahələrlə bağlı məsləhətlər verir, analizlər aparır və qərar qəbul etmə prosesində iştirak edir. Müşavir nazirin tabeliyindəki qurumlar arasında əməkdaşlığı və koordinasiyanı təmin edir.
Nazir müşavirinin vəzifəsi dövlət orqanının effektiv fəaliyyəti, strategiyaların uğurlu həyata keçirilməsi və nazirin iş yükünün yüngülləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Nazirlərə bu qədər müşavir nəyə lazımdır, bu da büdcənin talanmasının bir variantı deyilmi?
Bu məsələ sosial mediada da zaman-zaman müzakirələrə səbəb olur. Qeyd edilir ki, çox hallarda müşavir postları təqaüdə çıxmış məmurlar, “sadiq” şəxslər və ya yaxın çevrədəki insanlar üçün ayrılır. Bu vəzifələrin bir çoxunda konkret fəaliyyət, nəticə və ya hesabat yoxdur. Kimlərinsə orada işlədiyini bilmək olur, amma nə iş gördükləri, dövlətə nə töhfə verdikləri bəlli olmur. Belə olan halda müşavirlik, sadəcə, maaş alan bir formal vəzifəyə çevrilir.
Ekspertlərə görə, bütün bu vəzifələrin saxlanılması dövlət büdcəsinə ciddi yükdür. Maaşlar, imtiyazlar, xidməti avtomobillər və digər xərclər nəzərə alındıqda, bu strukturlar əgər real iş görmürsə, sadəcə, vəsaitlərin israfı deməkdir. Bu, birbaşa olmasa da, dolayısı ilə büdcənin talanması kimi qiymətləndirilə bilər.
İnkişaf etmiş ölkələrdə müşavir konkret sahə üzrə təcrübəli şəxs olur, məhdud müddətə işə götürülür və gördüyü iş nəticə ilə ölçülür. Müşavirlik institutunun necə qurulduğu, kimlər tərəfindən tutulduğu və necə işlədiyi ölkədən ölkəyə ciddi fərqlənir. Məsələn, Türkiyədə dövlət qurumlarında müşavirlik geniş yayılıb. Burada həm baş müşavir, həm də sahəvi müşavir vəzifələri var. Prezident yanında müşavirlər, nazirlər yanında çalışan danışmanlar və digər dövlət strukturlarındakı müşavirliklər müxtəlif sahələr üzrə fəaliyyət göstərir. Bəzən bu vəzifələrin sayının çox olması və konkret nəticənin olmaması cəmiyyətdə tənqidə səbəb olur. Bununla belə, qanunvericilikdə bu vəzifələrin funksiyaları müəyyən olunub.
Beynəlxalq təcrübəyə baxanda görmək olur ki, müşavirlik vəzifələri təsadüfi və ya formal postlar deyil. Onlar konkret məqsədlərlə yaradılır, nəticə tələb olunur və ictimai nəzarətə açıqdır. Əsas fərqləndirici cəhətlər şəffaflıq, hesabatlılıq və funksiyaların aydın olmasıdır. Müşavir sayının məhdud saxlanılması, onların təyin olunma qaydasının obyektivliyi və iş nəticələrinin ölçülməsi bu institutun faydalı və səmərəli olmasına imkan yaradır.
Əgər bu prinsiplər pozularsa, müşavirlik institutları dövlət büdcəsi üçün yükə çevrilə bilər və vətəndaşlar tərəfindən “formal vəzifə”, yaxud “təyinatla verilmiş mükafat” kimi qəbul olunur. Bu isə ictimai inamı zədələyir və dövlət idarəçiliyində effektivliyin azalmasına səbəb ola bilər.
Bizdə isə bu istiqamətdə şəffaflıq çox vaxt aşağı səviyyədədir. Vətəndaşlar bu məsələlərlə bağlı məlumat ala bilmir, hesabat yoxdur, ictimai nəzarət mexanizmi işləmir. Əgər dövlət strukturlarında şəffaflıq, səmərəlilik və ictimai inam vacibdirsə, müşavirlik vəzifələri də ciddi şəkildə təhlil olunmalı, hər biri əsaslandırılmalı və səmərəli olub-olmadığına qiymət verilməlidir. Əks halda, bu sistem sadəcə, yeni adlarla köhnə problemləri davam etdirmiş olur.
Real Partiyasınən sədri, iqtisadçı Natiq Cəfərli mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a deyib ki, Azərbaycan qanunvericiliyinə görə nazir müavinini Prezident təyin edir: “Amma nazir özü müşavir təyin edə bilər. Ona görə də belə bir boşluq yaranıb. Qanunvericilikdəki bu boşluqdan istifadə edərək nazirlər bir neçə şəxsi öz yaxın çevrəsində müşavir təyin edə bilir. Təbii ki, bunun əsaslandırılması da olmalıdır. Bu müşavirlərin gördüyü iş, onlar üçün bu ştatın açılmasına nədən zərurət yaranıb. Nazirlik bunu əsaslandırmalıdır. Nəticə etibarilə də onları yüksək maaşla müşavir təyin etməklə öz səlahiyyətlərindən istifadə etmiş olurlar ”.
Natiq Cəfərli əlavə edib ki, buna nəzarəti isə parlament yerinə yetirməlidir: “Qanunvericilikdə dəyişikliklərə ehtiyac var. Yəni müşavirlərə nəzarət etmək üçün parlamentə daha çox səlahiyyət verilməlidir”.
MİA.AZ
