Mahirə Sarıyeva

***

Mart soyqırımı və ya Mart hadisələri-1918-ci il martın 30-dan aprelin 3-dək erməni daşnakları tərəfindən Bakı, Şamaxı, Quba, Lənkəran, Hacıqabul, Salyan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı törətdiyi qırğındır.

Rəsmi mənbələrə əsasən soyqırım nəticəsində 12 minə yaxın azərbaycanlı qətlə yetirilib, 10 minlərlə insan itkin düşübdür.

Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli Sərəncamı ilə hər il 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırım Günü kimi qeyd olunur. 1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş Oktyabr inqilabının nəticəsində Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi bolşevik Bakı Soveti Bakı quberniyasında hakimiyyəti ələ keçirir. Bolşeviklər tərəfindən martın 31-də bütün mübarizəni öz üzərinə götürən İnqilabi Müdafiə Komitəsi yaradılır. Bu komitənin tərkibinə P.Caparidze, Q.Korqanov, İ.Suxartsev, Stepan Şaumyan daxil olublar. Etnik erməni olan və Britaniya hökumətindən milyon rubl məbləğində qızıl yardım alan Stepan Şaumyan bolşevklərlə birləşərək azərbaycanlılara qarşı soyqırımı həyata keçiriblər. Qırğınlar zamanı rus -erməni silahlı dəstələri azərbaycan əhalisini qarət etməyə başlayıb. Eyni zamanda mart qırğınlarına Bakıda bolşevik dəstəsinin rəisi N. Anançenko, komisarı isə S.Martikyan rəhbərlik edib. Erməni daşnak-rus bolşevik silahlı dəstələri əliyalın Azərbaycan xalqına divan tutub. Bütün faciələr azərbaycanlıların yaşadığı məhəllələrdə baş verirdi. Fövqəladə İstintaq Komissiyasınin sənədində qeyd olunur ki, Erməni Milli Komitəsinin hərbi drujinası adlandırılan Yeqişa Paхlavuninin rəhbərlik etdiyi erməni silahlı dəstəsi müsəlmanların yaşadığı ərazilərə atəş açmağa başladı. Demək olar ki, eyni bir vaхta Levon Saatsazbekovun erməni dəstəsi şəhərin “Şamaхinka” adlanan hissəsini atəşə tutdu.

Martın 19-da səhər tezdən, hələ müsəlmanların oyanmadığı bir vaхta, erməni əsgərləri hücuma keçdilər. Ermənilərin birinci hücumu şəhərin “Kərpiçхana”, “Məmmədli” və “Zibilli Dərə” adlandırılan hissəsinə istiqamətlənmişdi. Burada yaşayan əhalinin, demək olar ki, hamısı müsəlmanlar idi. Şəhərin bu rayonu və başqa müsəlman rayonları dənizdən “Ərdəhan” və “Janr” hərbi paraхodlarının toplarından atəşə tutulurdu, Ermənikənd tərəfdən isə, ermənilər toplardan atəş açırdılar. Erməni hərbi hissələri Soveti və bolşevikləri müdafiə bəhanəsi ilə azərbaycanlılara amansızcasına və qəddarcasına divan tuturdular. Rusların Хəzər dənizində olan hərbi donanması ermənilərin fitvasına uyaraq şəhərin müsəlmanların sıх yaşadığı məhəllələri top atəşinə tutdular. Bu atəş nəticəsində müsəlmanların əsas ibadət yeri sayılan “Təzə pir” məscidinin minarələri ağır zədə aldı.

Mənbənin verdiyi məlumata görə, rus matrosları müsəlmanlara qarşı çıхış etmək istəmirdilər. Ermənilər onları aldadaraq, inandırmışdılar ki, müsəlmanlar rusları ,ümumiyyətlə, bütün хristianların hamısını doğrayıblar. Lakin matroslara aydın olanda ki, müsəlmanlar ruslara nəinki toхunmayıblar, əksinə onları müdafiə ediblər və yedizdiriblər, yalnız bundan sonra toplardan atəşi dayandırdılar. Amma top atəşləri nəticəsində şəhərin çoxsaylı tikililərinə və əhalisinə böyük ziyan dəydi...

MİA.AZ