Azər­bay­can­da söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­nın, plü­ra­liz­min in­ki­şa­fı is­ti­qa­mə­tin­də döv­lət tə­rə­fin­dən la­zı­mi ad­dım­lar atı­lır. "U­ni­kal" qə­ze­ti­nin qu­ru­cu­su Asəf Rza­yev "Rey­tinq­"ə mü­sa­hi­bə­sin­də öl­kə­miz­də söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­nın və­ziy­yə­ti, mət­bu­a­tın in­ki­şa­fı üçün gö­rü­lən iş­lər və möv­cud prob­lem­lər­dən da­nı­şıb. A.R­za­yev de­yib ki, Azər­bay­can­da azad mət­bu­a­tın in­ki­şa­fı üçün bir çox iş­lər gö­rü­lüb:

- Ha­zır­da öl­kə­də 500-­dən ar­tıq qə­zet, bir çox te­le­ka­nal­lar, ra­di­os­tan­si­ya­lar fə­a­liy­yət gös­tə­rir. Bu, söz azad­lı­ğı­nın nə­ti­cə­si­dir ki, is­tə­ni­lən qə­zet­də həm hö­ku­mət, həm də ay­rı­-ay­rı mə­mur­lar haq­qın­da tən­qi­di mə­qa­lə­lər gör­mək müm­kün­dür. Hət­ta bə­zi­lə­ri bu azad­lıq­dan su­i­-is­ti­fa­də edə­rək təh­qi­ra­miz fi­kir­lə­rin mət­bu­at sə­hi­fə­lə­rin­də yer al­ma­sı­na da şə­ra­it ya­ra­dır­lar.

Döv­lə­tin, ilk növ­bə­də cə­nab Pre­zi­den­tin mət­bu­a­ta diq­qət və qay­ğı­sı nə­ti­cə­sin­də azad sö­zə ge­niş im­kan­lar ya­ra­dı­lıb. Pre­zi­dent də­fə­lər­lə mə­mur­la­ra mü­ra­ci­ət edə­rək jur­na­list­lə­ri yaz­dıq­la­rı tən­qi­di mə­qa­lə­lə­rə gö­rə məh­kə­mə­yə ver­mə­mə­yə ça­ğı­rıb. Söz­süz ki, bü­tün bun­lar öl­kə­nin de­mok­ra­tik in­ki­şa­fı üçün va­cib ad­dım­dır.

- Am­ma ye­nə də na­ra­zı olan­lar, söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­nın bo­ğul­du­ğu­nu id­di­a edən­lər var...

- Bu möv­qe­də olan­lar ya ya­nı­lır­lar, ya da qə­rəz­li­dir­lər. Çün­ki re­al­lıq ta­ma­mi­lə baş­qa­dır.

Uza­ğa get­mə­yək. Rəh­bə­ri ol­du­ğum qə­ze­tin müs­tə­qil­li­yi, ha­di­sə­lə­rə həs­sas ya­naş­ma im­kan­la­rı mə­nə əsas ve­rir de­yim ki, Azər­bay­can­da azad söz var və bun­dan bəh­rə­lən­mək­lə nor­mal qə­zet çı­xar­maq müm­kün­dür. Bu mə­na­da "U­ni­kal" qə­ze­ti­nin qar­şı­sın­da hər han­sı ma­ne­ə yox­dur. Bu gün is­tə­di­yi­miz mə­mu­run nöq­san­la­rı­nı araş­dı­rıb açıq şə­kil­də cə­miy­yə­tə çat­dır­maq söz azad­lı­ğı de­yil, bəs nə­dir?

De­mək is­tə­yi­rəm ki, bu gün Azər­bay­can­da azad mət­bu­at var və bu də­yər­lər qo­ru­nur. Ey­ni za­man­da, müs­tə­qil mət­bu­a­tın nor­mal in­ki­şa­fı­na ye­ni im­kan­lar ta­nı­nır. De­mək olar ki, öl­kə­də fə­a­liy­yət gös­tə­rən ək­sər mət­bu or­qan­lar azad fi­kir­lə­ri­ni cə­miy­yə­tə çat­dı­ra bi­lir­lər. Am­ma mü­əy­yən KİV-­lər bə­zən azad söz­lə, təh­qi­ri qa­rı­şıq sa­lıb, təh­qi­rə meyl edir­lər. Əs­lin­də, təh­qi­rə üs­tün­lük ver­mək azad sö­zün bo­ğul­ma­sı, in­san haq­la­rı­nın bir ba­şa po­zul­ma­sı­dır. Çün­ki söz azad­lı­ğı­nı baş­qa­sı­nın şə­rəf və lə­ya­qə­tin­dən üs­tün tut­maq ol­maz.

Elə uza­ğa get­mə­yək, bir müd­dət ön­cə Fran­sa­da ter­ror ak­tı hə­ya­ta ke­çi­ril­di. Nə­ti­cə­də mə­lum ol­du ki, bu jur­nal­da mil­yon­lar­la in­sa­nın eti­qad et­di­yi İs­lam di­ni­nin pey­ğəm­bə­ri təh­qir olu­nub. Düz­dür, ha­mı ter­ror ak­tı­nı pis­lə­sə də, dün­ya li­der­lə­ri də təh­qi­ri yol­ve­ril­məz say­dı­lar. Bu­na gö­rə də he­sab edi­rəm ki, ötən il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də təh­qir ara­dan qal­dı­rı­lır və əvə­zin­də azad söz önə ke­çir. Əgər KİV-­lə­rin bir ay­lıq döv­rü­nün mo­ni­to­rin­qi­ni apar­sa­nız gö­rər­si­niz ki, Azər­bay­can­da mə­mur­lar­la bağ­lı nə qə­dər tən­qi­di mə­qa­lə­lər ya­zı­lır. Tə­bi­i ki, bü­tün bun­lar cə­nab Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin de­mok­ra­tik dü­şün­cə­sin­dən və ida­rə­et­mə­sin­dən irə­li gə­lir. Əgər mə­mur­la­rın ne­qa­tiv yö­nüm­lü fə­a­liy­yə­ti­ni la­zı­mi şə­kil­də araş­dı­rıb ic­ti­ma­iy­yə­tə təq­dim edi­rik­sə, de­mə­li, öl­kə­miz­də söz və mət­bu­at azad­lı­ğı yük­sək sə­viy­yə­də tə­min olu­nub.

Şüb­hə­siz ki, dün­ya­da söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­nın ol­ma­dı­ğı öl­kə­lər də var. Hə­min öl­kə­lər­də nə­in­ki yük­sək və­zi­fə­li mə­mur­lar, heç ki­çik mə­mur­lar haq­qın­da da tən­qid yaz­maq müm­kün de­yil. Biz­də isə ne­qa­tiv hal­la­rı ic­ti­ma­iy­yə­tin diq­qə­ti­nə çat­dır­maq­da ma­ne­ə yox­dur.

- Son dövr­lər öl­kə­miz­də bir sı­ra ha­di­sə­lər baş ver­di ki, bə­zi­lə­ri bu­nu söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­na təz­yiq ki­mi də­yər­lən­di­rir­lər. Xə­di­cə İs­ma­yı­lın həb­si, "A­zad­lıq" ra­di­o­sun­da yox­la­ma­la­rın apa­rıl­ma­sı­nı da azad sö­zə bas­qı ki­mi də­yər­lən­di­rən­lər var. Bu fi­kir­lər­lə ra­zı­sı­nız­mı?

- Bu fi­kir­lə­ri qə­tiy­yən bö­lüş­mü­rəm. Öl­kə­miz­də ki­fa­yət qə­dər mət­bu or­qan var və hər bi­ri də ay­rı­-ay­rı­lıq­da müs­tə­qil fə­a­liy­yət gös­tə­rir. Am­ma elə mət­bu or­qan­lar da var ki, han­sı­sa xa­ri­ci qüv­və­nin tə­si­ri al­tın­da­dır. Xə­di­cə İs­ma­yıl ki­mi­lə­ri də bu qə­bil­dən olan me­di­a nü­ma­yən­də­lə­rin­dən­dir. Ha­mı­mı­za mə­lum­dur ki, Xə­di­cə İs­ma­yıl pe­şə fə­a­liy­yə­ti­nə gö­rə həbs olun­ma­yıb. Sa­də­cə ola­raq, xa­ri­cin tə­si­ri al­tın­da fə­a­liy­yət gös­tə­rən me­di­a or­qan­la­rı elə ob­raz ya­ra­dıb­lar ki, gu­ya Azər­bay­can­da söz azad­lı­ğı po­zu­lub. Xə­di­cə İs­ma­yıl da, Ra­uf Mir­qə­di­rov da ba­şa düş­mək is­tə­mir­lər ki, on­lar pe­şə fə­a­liy­yət­lə­ri­nə gö­rə yox, tö­rət­dik­lə­ri konk­ret ci­na­yət əmə­li­nə gö­rə həbs olu­nub­lar. De­mək is­tə­yi­rəm ki, bə­zi­lə­ri xa­ri­ci qüv­və­lə­rin, bi­zim əzə­li düş­mə­ni­miz olan er­mə­ni xü­su­si xid­mət or­qan­la­rı­nın əlin­də alə­tə çev­ri­lib. On­la­rı mü­da­fi­ə edən­lər də çox gü­man ki, fə­a­liy­yət­lə­ri­ni xa­ri­ci qüv­və­lə­rin çə­ti­ri al­tın­da da­vam et­di­rir­lər.

Mən, "A­zad­lıq" ra­di­o­sun­da apa­rı­lan yox­la­ma­nı mət­bu­a­ta bas­qı ki­mi də­yər­lən­dir­mi­rəm. Çün­ki ora­da apa­rı­lan yox­la­ma­nın jur­na­list­lə­rin pe­şə fə­a­liy­yə­ti ilə heç bir əla­qə­si yox­dur. Bun­dan baş­qa, bu gün Azər­bay­can me­di­a­sın­da bir qrup for­ma­la­şıb ki, on­la­rın fə­a­liy­yə­ti­nin jur­na­lis­ti­ka­ya heç bir ai­diy­ya­tı yox­dur və han­sı­sa si­fa­ri­şi hə­ya­ta ke­çi­rir­lər. Sa­də­cə ola­raq, bə­zən hət­ta yet­kin si­ya­si qüv­və­lər də on­la­ra irad bil­dir­mək is­tə­mir­lər. Çün­ki tri­bu­na­nın on­la­ra qar­şı yö­nəl­mə­sin­dən çə­ki­nir­lər.

So­nun­cu bir mə­qa­ma da to­xun­maq is­tə­yi­rəm. Son za­man­lar Xə­di­cə İs­ma­yıl baş­da ol­maq­la, həbs olu­nan­la­rın fə­a­liy­yə­ti araş­dı­rı­lan za­man ay­dın ol­du ki, bir il ər­zin­də bu şəxs­lə­rə müx­tə­lif ad­lar­la 2-4 mil­yon dol­lar ara­sı pul ve­ri­lib. Xa­ric­dən gön­də­ri­lən bu pul­la­rın ha­ra xərc­lən­mə­si ilə bağ­lı heç bir bil­gi yox­dur. Gə­lin, bu re­al­lıq­la­rı bir kə­na­ra qo­yub Xə­di­cə İs­ma­yıl ki­mi­lə­ri­nin həb­si­ni söz azad­lı­ğı­nın bo­ğul­ma­sı ki­mi qiy­mət­lən­dir­mə­yək. Mə­sə­lə­yə əda­lət­li ya­naş­maq la­zım­dır. Me­di­a li­ba­sı ge­yin­mək heç ki­mə haqq ver­mir ki, qa­nun­la­rı poz­sun, mil­li və döv­lət­çi­lik ma­raq­la­rı­nın əley­hi­nə iş apar­sın, ya­xud han­sı­sa ci­na­yət tö­rət­sin.

- Öl­kə baş­çı­sı­nın sə­rən­ca­mı ilə ar­tıq ne­çə müd­dət­dir mət­bu­a­tın in­ki­şa­fı­na döv­lət büd­cə­sin­dən ma­liy­yə ay­rı­lır. Bə­zi­lə­ri isə de­yir ki, mət­bu­a­ta döv­lət tə­rə­fin­dən ma­liy­yə ay­rı­lır­sa, ar­tıq azad söz­dən da­nış­maq ol­maz. Bu fi­kir­lə ra­zı­la­şır­sı­nız?

- Döv­lət tə­rə­fin­dən mət­bu­a­ta mad­di dəs­tə­yin ve­ril­mə­si­ni müs­bət qiy­mət­lən­di­ri­rəm. Hə­qi­qə­tən də KİVDF-­nin ya­ra­dıl­ma­sı, mət­bu­a­tın in­ki­şa­fı üçün ma­liy­yə və­si­ti­nin ay­rıl­ma­sı və bu ki­mi bir sı­ra təd­bir­lə­rin hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si təq­di­rə­la­yiq­dir. Döv­lət tə­rə­fin­dən KİV-­lə­rə ma­liy­yə ay­rıl­ma­sı­nı söz və mət­bu­at azad­lı­ğı­nın məh­dud­laş­dı­rıl­ma­sı ki­mi də­yər­lən­dir­mək yan­lış­lıq­dır. Çün­ki bu gün Azər­bay­can­da nəşr olu­nan qə­zet­lə­rin bö­yük ək­sə­riy­yə­ti KİVDF-­nin ma­liy­yə dəs­tə­yi ilə işıq üzü gö­rür.

Gə­lin, KİVDF tə­rə­fin­dən ma­liy­yə­ləş­di­ri­lən qə­zet­lə­rə nə­zər ye­ti­rək. Han­sı qə­ze­tin sə­hi­fə­lə­ri­nə bax­sa­nız gö­rər­si­niz ki, han­sı­sa na­zir, ic­ra baş­çı­sı, ya da di­gər mə­mur­lar tən­qid olu­nub­lar. Əgər döv­lət tə­rə­fin­dən qə­zet ma­liy­yə­lə­şir­sə, hə­min mət­bu or­qan ha­ki­miy­yə­ti, ay­rı­-ay­rı mə­mur­la­rı tən­qid edir­sə, döv­lət­dən ası­lı ol­maq id­di­a­sı da mən­tiq­li gö­rün­mür. Ye­nə də de­yi­rəm, bu gün Azər­bay­can­da söz və azad mət­bu­at var.

Baş­qa tə­rəf­dən, gə­lin ay­dın­laş­dı­ra­ğın, KİVDF qə­zet­lə­rə ma­liy­yə ayı­ran­da han­sı şərt­lər qo­yu­lur və bu şərt­lər mət­bu or­qan­la­rın müs­tə­qil­li­yi­nə nə qə­dər tə­sir edir?

KİVDF mət­bu or­qa­na konk­ret bir möv­zu ve­rir və mü­əy­yən müd­dət ər­zin­də hə­mən mət­bu or­qan bir sə­hi­fə ər­zin­də ya gün­də­lik, ya da həf­tə­lik ola­raq o möv­zu­da ya­zı dərc edir. Ve­ri­lən möv­zu­lar isə in­san haq­la­rı­nın qo­run­ma­sı, söz azad­lı­ğı, Dağ­lıq Qa­ra­bağ prob­le­mi ki­mi möv­zu­lar­da olur və əsas məq­səd də si­ya­si­-ic­ti­ma­i ma­a­rif­lən­dir­mə­ni tə­min et­mək olur. Kim de­yə bi­lər ki, KİVDF ma­liy­yə ayır­dı­ğı qə­ze­tə han­sı­sa mə­mu­ru, na­zi­ri tən­qid et­mə­yə, si­ya­si pro­ses­lə­ri işıq­lan­dır­ma­ğa məh­du­diy­yət­lər qo­yur? Söz­süz ki, be­lə hal­lar yox­dur və bu­na gö­rə KİVDF ilə əmək­daş­lıq söz azad­lı­ğı­na prob­lem ki­mi yox, dəs­tək ki­mi də­yər­lən­di­ril­mə­li­dir.

Bəs, bey­nəl­xalq təş­ki­lat­lar han­sı­sa mət­bu or­qa­na ma­liy­yə ayı­ran­da han­sı prin­sip­lər nə­zə­rə alı­nır? "A­zad­lıq" ra­di­o­su­nun tim­sa­lın­da gör­dük ki, xa­ri­ci do­nor­lar mət­bu or­qan­la­ra ma­liy­yə ayı­ran­da ümu­mi­lik­də on­la­rın si­ya­si ba­xış­la­rın­dan tut­muş, ya­naş­ma­la­rı­na qə­dər bü­tün mə­sə­lə­lə­ri öz nə­za­rət­lə­ri­nə gö­tü­rür­lər. Bü­tün bun­la­rı nə­zə­rə ala­raq he­sab edi­rəm ki, söy­lə­di­yi­niz fi­kir öz təs­di­qi­ni heç bir hal­da ta­pa bil­məz.

- Bir müd­dət ön­cə PA rəh­bə­ri Ra­miz Meh­di­yev mü­şa­vi­rə ke­çi­rə­rək hər­bi sa­hə ilə bağ­lı mət­bu­a­tın qey­ri-­pe­şə­kar­lı­ğın­dan şi­ka­yət et­di. Siz­cə, 20 il­dən çox­dur ki, mü­ha­ri­bə şə­ra­i­tin­də olan bir öl­kə­nin mət­bu­a­tı hər­bi sa­hə­də ni­yə pe­şə­kar sa­yıl­mır?

- Əv­və­la qeyd et­mə­li­yəm ki, hə­min mü­şa­vi­rə öz bəh­rə­si­ni ver­di. O ki qal­dı qey­ri-­pe­şa­kar­lı­ğa, heç bir təc­rü­bə­si ol­ma­yan şəxs­lə­rin bu gün mət­bu­at­da ça­lış­ma­sı da bu sa­hə­də öz sö­zü­nü de­yir. Hə­rə bir sayt və ya qə­zet açıb də­qiq­ləş­di­ril­mə­miş in­for­ma­si­ya­nı ya­yan­da nə­ti­cə elə be­lə də ol­ma­lıy­dı. Mü­ha­ri­bə şə­ra­i­tin­də olan öl­kə­də hər­bi sa­hə ilə bağ­lı in­for­ma­si­ya­lar da­ha cid­di şə­kil­də də­qiq­ləş­di­ril­mə­li­dir. Di­gər tə­rəf­dən, hə­min an­lar­da ay­dın ol­du ki, bir sı­ra qə­zet­lər, xə­bər por­tal­la­rı mən­bə ola­raq so­si­al şə­bə­kə­lər­dən, da­ha çox "fa­ce­bo­ok"­dan is­ti­fa­də edir­di­lər. İn­di tə­səv­vü­rü­nü­zə gə­ti­rin ki, sax­ta pro­fil aç­mış bir er­mə­ni so­si­al şə­bə­kə va­si­tə­si ilə de­zin­for­ma­si­ya ya­yır, Azər­bay­can mət­bu­a­tı isə bu­nu ti­raj­la­yır. Siz­cə, bu nə qə­dər pe­şə­kar ya­naş­ma­dır?

Onu da unut­ma­yaq ki, Er­mə­nis­tan tə­rə­fi uzun il­lər məhz de­zin­for­ma­si­ya ilə iş­lə­yə­rək Azər­bay­ca­na ağır zər­bə­lər vu­rub. Bu gün isə bə­zi xə­bər por­tal­la­rı on­la­rın işi­ni da­ha da yün­gül­ləş­di­rir. Bu­na gö­rə də be­lə bir mü­şa­vi­rə­yə eh­ti­yac var idi və bu­nun il­kin nə­ti­cə­si o ol­du ki, Mü­da­fi­ə Na­zir­li­yi ilə me­di­a ara­sın­da sıx bağ­lı­lıq ya­ran­dı. He­sab edi­rəm ki, bir də ötən ay­lar­da­kı ki­mi ha­di­sə­lər baş ve­rər­sə, me­di­a da­ha ayıq fə­a­liy­yət gös­tə­rə­cək.