TDT LİDERLƏRİNİN BUDAPEŞT ZİRVƏSİ: Şərqə, yoxsa Qərbə doğru? - TƏHLİL
22-05-2025 [20:06]
Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) qeyri-rəsmi Zirvə görüşü simvolik və kritik məqamlarla yadda qaldı. Bu görüş həm təşkilatın formatına, həm də keçirilən vaxtın siyasi kontekstinə görə əvvəlkilərdən fərqli olaraq, yalnız siyasi nümayiş deyil, Türk dünyasının qarşılaşdığı ciddi sınaqların bir vitrini oldu.
Əvvəlcə qeyd edim ki, TDT-nin hər bir üzvü əhəmiyyətlidir. Azərbaycan və Türkiyə bu təşkilatın ideoloji dayaqlarıdırsa, əsas güc dayaqları Mərkəzi Asiyanın türk ölkələridir.
Məlum olduğu kimi bir müddət öncə Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Türkmənistan Avropa İttifaqının təzyiqləri və iqtisadi təşviqləri ilə Yunan Kiprində diplomatik nümayəndəlik açmağa qərar verdilər. Bu vəziyyət Türkiyə tərəfindən ciddi narahatlıqla qarşılanmış və ŞKTC rəhbərliyi tərəfindən “diplomatik xəyanət” kimi qiymətləndirilmişdi.
Bu çərçivədə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və Türkmənistanın zirvəyə qatılmaması diqqət çəkdi.
ŞKTC məsələsi açıqdır. Bəzi TDT üzvləri, xüsusilə Mərkəzi Asiya respublikaları ŞKTC-nin rəsmi şəkildə qəbul edilməsindən hələ də çəkinirlər. Bu, təşkilat daxilində vahid siyasi və hüquqi yanaşmanın hələ də formalaşmadığını göstərir.
Türkmənistan isə ənənəvi neytral siyasətinə sadiq qalaraq, daha çox müşahidəçi rolunu saxlayır. Lakin bu neytrallıq artıq strateji qeyri-müəyyənlik kimi qiymətləndirilir. Türkmənistanın bu yanaşması gələcəkdə onu seçim qarşısında qoya bilər: ya Türk Dövlətləri Təşkilatına inteqrasiya etmək, ya da təşkilatdan uzaqlaşmaq.
Hesab edirəm Türk birliyi üçün fikir ayrılıqları və daxili ziddiyyətlər yeni mərhələyə qədəm qoyub. Əvvəllər bu fərqliliklər daha çox iqtisadi və mədəni səviyyədə özünü göstərirdisə, indi artıq geosiyasi qərarların uyğunluğu məsələsi gündəmə gəlib. Bəzi ölkələrin Qərbə yaxınlaşması, bəzilərinin Rusiya ilə daha sıx təmasda olması, digərlərinin isə Çinə yönəlməsi təşkilat daxilində vahid strateji xəttin olmamasının nəticəsidir. Bu, təşkilatı regional koordinasiya klubu və ya qısamüddətli razılaşmaların platformasına çevirə bilər. Əgər bu tendensiya davam edərsə, TDT-nin siyasi çəkisi zəifləyəcək. Əksi baş verərsə, daha mərkəzləşdirilmiş, konkret hədəf və mexanizmlərlə işləyən qurum da görə bilərik.
Bütün bunlara baxmayaraq, danılmaz bir fakt var ki, görüş Avropa İttifaqı sərhədlərində keçirildi. Macarıstan həm Avropa İttifaqının tamhüquqlu üzvüdür, həm də Türkiyə və Azərbaycanla ən yaxın münasibətləri saxlayan nadir dövlətlərdəndir. Bu, TDT-nin Avropaya çıxış qapısı və mədəni-diplomatik ekspansiyası baxımından üstünlük yaradır.
Hesab edirəm, indiki məqamda bir aktual sual da budur: TDT Şərqə doğru dərinləşəcək, yoxsa Qərbə açılacaq?
Təəssüf ki, Budapeştdəki görüş bu suala konkret cavab vermədi, amma sualın artıq masada olduğunu sübut etdi.
Nəticə etibarilə deyə bilərik ki, türk birliyi hələ ideya mərhələsindədir, onu xilas edəcək tək şey ortaq siyasi iradədir. Budapeştdəki görüş həm rəmzi, həm real cəhətdən Türk dünyasının bir yol ayrıcında olduğunu göstərdi.
Artıq təkcə dil, mədəniyyət və tarix deyil, strateji qərarların sinxronizasiyası tələb olunur:
1. Vahid təhlükəsizlik yanaşması formalaşdırılmalı;
2. Eyni xarici siyasət koordinasiyası qurulmalı;
3. Daxili siyasi etimad mexanizmləri yaradılmalıdır.
Əks halda keçirilən “türk qurultayları” yalnız tarix və folklor nümayişinə çevriləcək. Reallıqda isə dünya siyasi mərkəzləri konkret ittifaqlar və nəticələr doğuran strukturlaşmaları ciddiyə alır.
Turan Rzayev
MİA.AZ
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
Metan qazından şəhid olan türk əsgərlərinin sayı artıb
Keçmiş hökumət başçısı özünə qəsd edib
General Kərim Vəliyev Səudiyyə Ərəbistanıa gedib
Gəlin öldürülüb, qayınanası baş və əl nahiyələrindən xəsarət alıb - Qayınata isə tutulub
Natiq Cəfərliyə ağır itki üz verib
Partiya sədri həbs təhlükəsiylə üzləşib
İlham Əliyev Pakistan nümayəndə heyətini qəbul edib - FOTOLAR
Magistraturaya ixtisas seçimi başlayıb
14 yaşlı qız 4 nəfəri bıçaqladı - Polis hər yerdə onu axtarır
Hakim media nümayəndələrini məhkəmə zalından çıxarıb - İmaməddin Əlimanovun işi üzrə proses başlayıb
MN: "Pirəkəşküldə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək"
İsrail Yəməni yenə bombalayıb - "Ən ağır cavabı alacaqlar"
Azərbaycan və Özbəkistan dünya çempionatı üçün birgə namizədliyini irəli sürdü - Futbol üzrə
"City Net" kimi ələ salır? - "Jurnalistlərin binası"ndakı sakinləri, dövlət dilimizi, yoxsa özünü? (FOTO)
Kamran Əliyev vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
Qəzza zolağında savaş: daha 46 nəfər ölüb
“Qorxma, buralarda adam-zad olmur” - Təbriz VƏFALI YAZIR
5 AYA YARIM MİLYARDLIQ İTKİ: qazı havaya "ucuran" rəis, baş mühəndislər... - ŞOK STATİSTİKA AÇIQLANDI
22 yaşlı qolkiper "Fənərbaxça"dan ayrılıb
3500 illik qədim şəhər aşkar edilib - FOTO
XİN rəhbərliyi Fəxri xiyabanı ziyarət ediblər
Tramp: "Elon Musk zəhlətökən işlərlə məşğuldur"
Türkiyə ordusunun daha 3 hərbçisi şəhid olub
Rusiyada 287 təyyarə reysi təxirə salınıb - PUA hücumuna görə
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
CHP lideri həbs olunan 3 bələdiyyə sədrinə görə təhdid etdi: "Məni xalqı küçələrə çağırmağa məcbur etməyin"
Qəzzada daha 77 fələstinli həyatını itirib - "Onların arasında uşaq və qadınlar da var"
Ersin Tatar: "Əliyevə və Azərbaycan xalqına təşəkkür edirəm"
Türkiyə ordusunun 5 hərbçisi şəhid olub - İraqda
Gürcüstanda məşhur iş adamı saxlanılıb
XİN Xankəndi Kommunikesi barədə məlumat yayıb
Vəkilliyə qəbul imtahanı: onlar uğur qazandı - SİYAHI
Rəsmi Bakı ABŞ-a başsağlığı verdi
Hindistan Türkiyənin düşmənlərini özünə dost bilir? - Kipr, Ermənistan və Yunanıstan ittifaqı isə dağılır (TƏHLİL)
II və III ixtisas qrupları üzrə imtahan keçirildi: 10 nəfər zaldan xaric olundu - Düzgün cavablar nə vaxt təqdim olunacaq?
Dövlət İmtahan Mərkəzi imtahanlar keçirib
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Aparıcı Ulvira Qarayeva departament rəhbəri təyin olunub
"HƏMKARLAR"A YIĞILAN MİLYONLAR: BU, HARA XƏRCLƏNİR? - "Məhkəməylə pulları geri istəmək lazımdır" (AÇIQLAMALAR)
"Ermənistanla saziş layihəsinin mətni üzrə müzakirələr tamamlanıb" - Elçin Əmirbəyov
"İstintaqı və ona nəzarəti Moskva tamamilə öz üzərinə götürüb" - “Qardaşım Bakir Səfərovun 62 yaşı var, o..."
"Tamstore" marketlər şəbəkəsi həftəsonu niyə işləmir? - "Göbələk kimi hər yerdən çıxıblar, amma..."
Ərdoğan "Togg"un yeni modelini sınaqdan keçirib: "Maşallah" - FOTO
“Neftçi” Fransa millisinin oyunçusunu alıb
Bu dövlət qurumlarına məxsus maşınlar hərraca çıxarıldı - SİYAHI