TDT LİDERLƏRİNİN BUDAPEŞT ZİRVƏSİ: Şərqə, yoxsa Qərbə doğru? - TƏHLİL
22-05-2025 [20:06]
Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) qeyri-rəsmi Zirvə görüşü simvolik və kritik məqamlarla yadda qaldı. Bu görüş həm təşkilatın formatına, həm də keçirilən vaxtın siyasi kontekstinə görə əvvəlkilərdən fərqli olaraq, yalnız siyasi nümayiş deyil, Türk dünyasının qarşılaşdığı ciddi sınaqların bir vitrini oldu.
Əvvəlcə qeyd edim ki, TDT-nin hər bir üzvü əhəmiyyətlidir. Azərbaycan və Türkiyə bu təşkilatın ideoloji dayaqlarıdırsa, əsas güc dayaqları Mərkəzi Asiyanın türk ölkələridir.
Məlum olduğu kimi bir müddət öncə Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Türkmənistan Avropa İttifaqının təzyiqləri və iqtisadi təşviqləri ilə Yunan Kiprində diplomatik nümayəndəlik açmağa qərar verdilər. Bu vəziyyət Türkiyə tərəfindən ciddi narahatlıqla qarşılanmış və ŞKTC rəhbərliyi tərəfindən “diplomatik xəyanət” kimi qiymətləndirilmişdi.
Bu çərçivədə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və Türkmənistanın zirvəyə qatılmaması diqqət çəkdi.
ŞKTC məsələsi açıqdır. Bəzi TDT üzvləri, xüsusilə Mərkəzi Asiya respublikaları ŞKTC-nin rəsmi şəkildə qəbul edilməsindən hələ də çəkinirlər. Bu, təşkilat daxilində vahid siyasi və hüquqi yanaşmanın hələ də formalaşmadığını göstərir.
Türkmənistan isə ənənəvi neytral siyasətinə sadiq qalaraq, daha çox müşahidəçi rolunu saxlayır. Lakin bu neytrallıq artıq strateji qeyri-müəyyənlik kimi qiymətləndirilir. Türkmənistanın bu yanaşması gələcəkdə onu seçim qarşısında qoya bilər: ya Türk Dövlətləri Təşkilatına inteqrasiya etmək, ya da təşkilatdan uzaqlaşmaq.
Hesab edirəm Türk birliyi üçün fikir ayrılıqları və daxili ziddiyyətlər yeni mərhələyə qədəm qoyub. Əvvəllər bu fərqliliklər daha çox iqtisadi və mədəni səviyyədə özünü göstərirdisə, indi artıq geosiyasi qərarların uyğunluğu məsələsi gündəmə gəlib. Bəzi ölkələrin Qərbə yaxınlaşması, bəzilərinin Rusiya ilə daha sıx təmasda olması, digərlərinin isə Çinə yönəlməsi təşkilat daxilində vahid strateji xəttin olmamasının nəticəsidir. Bu, təşkilatı regional koordinasiya klubu və ya qısamüddətli razılaşmaların platformasına çevirə bilər. Əgər bu tendensiya davam edərsə, TDT-nin siyasi çəkisi zəifləyəcək. Əksi baş verərsə, daha mərkəzləşdirilmiş, konkret hədəf və mexanizmlərlə işləyən qurum da görə bilərik.
Bütün bunlara baxmayaraq, danılmaz bir fakt var ki, görüş Avropa İttifaqı sərhədlərində keçirildi. Macarıstan həm Avropa İttifaqının tamhüquqlu üzvüdür, həm də Türkiyə və Azərbaycanla ən yaxın münasibətləri saxlayan nadir dövlətlərdəndir. Bu, TDT-nin Avropaya çıxış qapısı və mədəni-diplomatik ekspansiyası baxımından üstünlük yaradır.
Hesab edirəm, indiki məqamda bir aktual sual da budur: TDT Şərqə doğru dərinləşəcək, yoxsa Qərbə açılacaq?
Təəssüf ki, Budapeştdəki görüş bu suala konkret cavab vermədi, amma sualın artıq masada olduğunu sübut etdi.
Nəticə etibarilə deyə bilərik ki, türk birliyi hələ ideya mərhələsindədir, onu xilas edəcək tək şey ortaq siyasi iradədir. Budapeştdəki görüş həm rəmzi, həm real cəhətdən Türk dünyasının bir yol ayrıcında olduğunu göstərdi.
Artıq təkcə dil, mədəniyyət və tarix deyil, strateji qərarların sinxronizasiyası tələb olunur:
1. Vahid təhlükəsizlik yanaşması formalaşdırılmalı;
2. Eyni xarici siyasət koordinasiyası qurulmalı;
3. Daxili siyasi etimad mexanizmləri yaradılmalıdır.
Əks halda keçirilən “türk qurultayları” yalnız tarix və folklor nümayişinə çevriləcək. Reallıqda isə dünya siyasi mərkəzləri konkret ittifaqlar və nəticələr doğuran strukturlaşmaları ciddiyə alır.
Turan Rzayev
MİA.AZ
İran Qızıl Aypara Cəmiyyəti: İsrail HHQ 60 məkana zərbələr endirib
BƏƏ İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hücumunu pisləyib
İran İsrail zərbələrinə sərt cavab verəcəyini vəd edir
İran ABŞ ilə nüvə danışıqlarını davam etdirməkdən imtina edib
Beynəlxalq axtarışda olan şəxs Bakıya gətirilib
Abşeronda qətl törədən şəxs tutulub
İsrail ordusu: "İran bizə qarşı 100-dən çox PUA ilə hücuma keçib" - "Qisas əməliyyatı başlayıb"
Yardımlıda traktor aşıb
Mia.az-ın əməkdaşı media müsabiqəsinin mükafatçısı oldu - FOTO
AZAL bu ölkələrə uçuşları dayandırdı - SİYAHI
Netanyahu İrandan daha operativ və uzun hücum gözləyir: "Əvəzsiz müharibə yoxdur, İsraillilər uzun müddət..."
İRAN ORDUSUNDA BÖYÜK İTKİ - Baş Qərargah rəisi öldürülüb
İsrail İranı vurdu, neftin qiyməti kəskin qalxdı - 7 faizdən çox
Tramp: "İran böyük bir ölkə ola bilər, amma..."
İRANIN DİNİ LİDERİNDƏN SƏRT MESAJ: "Sionist rejim çox ağır cavab alacaq" - "Hər addımın əvəzini siz çox ağır ödəyəcəksiniz"
Dövlət katibindən Tehrana xəbərdarlıq: "Biz sizə hücumlarda iştirak etmirik, bizi hədəfə almamalısınız"
İSRAİL TEHRANIN QƏLBİNDƏ SEPAH KOMANDANI VƏ NÜVƏ ALİMLƏRİNİ YOX EDİB - Xəbər təsdiqləndi, qərargah rəisi haqda məlumat isə müəmmalı qalıb
İSRAİLLƏ İRAN ARASINDA MÜHARİBƏ BAŞLADI - Qonşu ölkə vuruldu, general və nüvə obyektlərinə ağır zərbələr endirildi - Tehran nə edəcək? (VİDEO, FOTO)
Zelenski Trampla görüşə hazırlaşır
Pezeşkian Trampın təhdidinə boyun əymədi, MAQATE-nin qətnaməsinə isə belə reaksiya verdi: "Davam edəcəyik"
11 bloger saxlanıldı, 8-i axtarışa verildi - Türkiyədə
Dövlət Xidməti 50 % endirimlə 12 maşın satacaq
"Xəbər bizi olduqca kədərləndirdi" - İlham Əliyev Baş nazirə başsağlığı məktubu göndərib
Dövlət İmtahan Mərkəzi daha bir imtahana bağlı məlumat yayıb
ƏƏSMN: "Pensiya, müavinət və təqaüdlərin artırılması üçün 1,4 milyard manat ayrılıb"
PREZİDENT SOSİAL MÜAVİNƏT və TƏQAÜDLƏRİ ARTIRDI - Məbləğlər
İsrailin həbs etdiyi iki türk aktivist sərbəst buraxılıb
Prezident sərəncam imzalayıb - Şuşa ilə bağlı
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Paşinyan Ərdoğanla görüşə gedir
"Qalatasaray" Sane ilə anlaşdı, növbəti hədəf İlkay Gündoğandır
Astarada 46 yaşlı şəxs 23 kq narkotiklə tutulub
Hikmət Hacıyev: "Tərəfdaşlığının daha da möhkəmləndirilməsi üçün..."
Zelensk Rusiya ilə növbəti əsir mübadiləsinin olduğunu açıqladı
Hindistanda 242 nəfərin ölümü - "Boeing"in səhmlərini ucuzlaşdırdı
Dram Teatrının direktor postu mühasibə həvalə olunub
Prezident İlham Əliyev Qətər əmirinə məktub göndərib
20 özəl xəbər axtaranlara pulsuz məsləhət… - Təbriz VƏFALI YAZIR
Qubada tapılan meyit: ayağı kəsilib, gözləri yoxdur - VİDEO
Prezident İlham Əliyev zavod açılışında - FOTOLAR
Ramil Həsən Baş katib seçilib
Baş nazirin müavininə orden verildi - İlham Əliyev sərəncam imzaladı
Toyda müğənni 64 yaşlı qadını döyüb