"Tam üzən məzənnəyə keçid kəskin devalvasiya ilə yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq"

"Tam üzən məzənnəyə keçid kəskin devalvasiya ilə yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq" - İqtisadçıdan şərh

12-12-2016 [15:04]

Samir ƏLİYEV, İqtisadçı

Azərbaycanın milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə strateji yol xəritəsinini qəbulu ilə üzən məzənnə məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Söhbət artıq tam üzən məzənnədə gedir.

Çünki sənəddə tam üzən məzənnə rejiminin tətbiqinə keçid hədəflənib. Sənəddə qeyd edilir ki, istehlak səbətində idxal məhsullarının payının azaldılmasına nail olma səviyyəsinə uyğun şəkildə məzənnə üçün faktiki tətbiq edilən dəhlizin genişləndiriləcək, ortamüddətli dövrdə isə tamamilə ləğv ediləcək. Eyni zamanda bazarda hedcinq və məzənnə risklərindən sığortalanmağa imkan verən maliyyə alətləri tətbiqi nəzərdə tutulur.

Hökumətin üzən məzənnəyə keçmək istəyi başa düşüləndir və gələcəkdə maliyyə sabitliyinin əsas qarantlarında biri ola bilər. Baxmayaraq Mərkəzi Bank dekabrın 21-dən sonra üzən məzənnəyə keçidi elan edib, proseslər göstərdi ki, baş bankımız yumşaq desək buna nail ola bilməyib. Çünki dolların manata qarşı məzənnəsini tələb və təklifin səviyyəsi yox, Neft Fondu və Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları, eyni zamanda ikincini inzibati müdaxilələri müəyyənləşdirir.

Belə olmasaydı, Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları üzən məzənnəyə keçiddən sonra 5 milyardan 4 milyarda qədər azalmazdı. Üzən məzənnəyə keçdikdən sonra Mərkəzi Bank bazara 1 milyarddan çox dollar satıb. Sonuncu dəfə sentyabrda 100 milyon dollar satıb. Neft Fondunun 2016-cı ildə satışı isə 4,6 milyard dollardan çox olub.

İndi əsas sual budur: tam üzən məzənnəyə keçid mümkündürmü və bu halda manatın dollar qarşısında məzənnəsi necə olacaq?

Əvvəllər olduğu kimi bir daha fikrimdə qalıram ki yaxın dövrdə Azərbaycanda tam üzən məzənnəyə keçid mümkün deyil. Azərbaycan iqtisadiyyatının mövcud durumu ölkəni neftdən kənar dollarla təmin edəcək durumda deyil.

Ölkəyə əsasən 3 mənbədən valyuta gəlir: Neft Fondu, Mərkəzi Bank və SOCAR.

Neft Fondu valyuta bazarına ayda 300-400 milyon dollar (bəzi hallarda daha çox) töhfə verir. SOCAR nəinki əldə etdiyi dolları bazara yönəltmir, hətta bazardan dollar alışı (istiqraz və xarici borc öhdəlikləri) həyata keçirir.

Mərkəzi Bank isə valyuta ehtiyatları kəskin azaldıqdan sonra (hazırda 2008-ci il səviyyəsindədir) bazarda "oyunçu” funksiyasını hərrac təşkilatçısı funksiyası ilə dəyişib. Digər mənbələr valyuta bazarına təsir etmək iqtidarında deyil. Ölkədə dollar əmanətlərinin ucuz olması bankları xaricdən resurs cəlb etməyə maraqlı etmir. Deməli, ölkənin valyuta bazarı hazırda ancaq Neft Fondundan asılıdır.

Hesablamalarımıza görə, aylıq valyuta kəsirimiz təxminən 300-400 milyon dollar aralığında dəyişir. Həmin kəsiri örtmək üçün ya devalvasiya gedilməlidir, ya Neft Fondu satışı artırmalıdır, ya da ixracı artırmalıyıq (idxalı azaltmalıyıq). Bu ona bənzəyir ki, ürəyi qanla təmin edən damarların yalnız biri tam işləyir, biri natamam işləyir, digərləri isə tam tutulub.

Azərbaycan kimi Rusiya və Qazaxıstan da üzən məzənnəyə keçib. Azərbaycanla müqayisədə digər iki ölkənin iqtisadiyyatında diversifikasiya səviyyəsi yaxşıdır. Bizdə qeyri-neftin ixracda payı 5-10% arasında dəyişdiyi halda Qazaxıstanda 30%, Rusiyada isə 40-50% arasında dəyişir. Rusiya Mərkəzi Bankı üzən məzənnəyə 2014-cü ilin noyabrında keçib və son intervensiyanı həmin ilin dekabrında edib.

Qazaxıstanda 2015-ci ilin avqustunda keçilib və intervensiyanı hələ də dövri olaraq davam etdirir. Yəni iqtisadiyyatın neftdən asılılıq səviyyəsi yüksək olduqca məzənnənin də sərbəst buraxılması məsələsi çətinlşir. Ona görə də Azərbaycanda ölkəni dollarla təmin edəcək kanallar qurulmayınca və ya gücü artırılmayınca tam üzən məzənnəyə keçid mümkün olmayacaq. Bunun üçün də fundamental addımlar atılmalıdır. Struktur islahatlarından tutmuş dövlətin iqtisadiyyatda rolunun azaldılması, mülkiyyət hüququnun qorunmasından tutmuş məhkəmələrin müstəqilliyinin təmin edilməsi kimi məsələlər həllini tapmalıdır.

Bu gün hiss olunur hökumətin əsas fikri daxili istehsalın artımı hesabına idxalı məhdudlaşdırmaqdır. Bu, əlbəttə kapital axının azaldılması və daxili bazarında xaricdən asılılığının azaldıması baxımından yaxşı fikirdir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan kimi kiçik bazarlara malik ölkələrdə idxalı əvəzləmə siyasəti müəyyən həddə qədər səmərə verir. Ona görə də bizim yolumuz daha çox ixracı gücləndirmək olmalıdır. Bunun üçün keyfiyyət və qiymət amili nəzərdə qaçırılmamalıdır.

Tam üzən məzənnəyə keçidin narahatçılığı təkcə manatın ucuzlaşması ilə bağlı deyil. Üzən məzənnə həm də manatın məzənnəsinin qeyri-sabit olması deməkdir. Ölkə iqtisadiyyatının diversifiksiya səviyyəsi nə qədər aşağı olsa manatın məzənnəsinin oynaması bir o qədər kəskin olacaq. Bu isə biznes üçün təhlükə, əhali üçün sosial gərginlik yarada bilər.

Tam üzən məzənnəyə keçid zamanı manatın məzənnəsinin nə qədər olması ilə bağlı suallara gəlincə, onu deyə bilərəm ki, bu sahədə səsləndirilən istənilən rəqəm əsaslandırılması mümkün olmamaqla yanaşı reallıqdan uzaqdır. Tam üzən məzənnəyə keçən zaman manatın hansı həddə qədər ucuzlaşacağını demək çox çətindir.

Bu, hansısa futbol oyununda qapılara nə qədər top vurulacağı ilə bağlı yox, nə qədər aut və künc zərbəsi olacağı ilə bağlı verilmiş proqnoza bənzəyir. Çünki burda təkcə tədiyyə balansının mövcud durumu rol oynamır.

Əhalinin psixoloji vəziyyəti, iqtisadiyyatın dollarlaşma səviyyəsi, hökumətin davranışı, kapital axınının səviyyəsi də təsir edir.

Bircə məsələ aydındır ki, tam üzən məzənnəyə keçid növbəti kəskin devalvasiya olmaqla yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq. Bu ucuzlaşmanın hansı həddə qədər olacağını isə zaman göstərəcək.

Digər xəbərlər

ABŞ gizli bəndləri niyə sızdırdı? - Elxan Şahinoğlu yazır

"Bu biabırçılığa kimlər cavab verəcək?" - Osman Gündüz yazır

"Biz uğuru oynaşımızın hesabına qazanmadıq..." - Azər Həsrətdən sərt yazı

Nazirliyin axsaq siyasəti və ya 10 il geri qalan şöbə müdiri... - Fərid Şahbazlı yazır

Elmdə yerlipərəstlik, nazirin replikası, qocanın qohumbazlığı və... - Sabqi deputat yazır

TAKSİ XİDMƏTİNDƏ ARTAN PROBLEMLƏR: 4 hal və... - Samir Əliyev yazır

Bölgəni gözləyən böyük plan: "Azərbaycan buna hazır olmalıdır" - Elxan Şahinoğlu yazır

Bu dünyanın ədaləti

Minimum əmək haqqındakı gözlənilən artım: kimləriə şamil olunacaq?

Qarabağ Universitetində tarixə keçən ilk akademik dərs... - Əli Cabbarov yazır

"Bakı Atatürk Liseyi” məhkəməyə verilib - "Bu tərbiyəsizlikləri Türkiyədə edə bilməzlər, amma..."

Oğurlanan şamdanlar, “dirilən” adamlar...

SON XƏBƏRLƏR

22:11 01.11.2024

Musiqili Teatr noyabr ayı üçün repertuarını açıqladı - SİYAHI

22:04 01.11.2024

Şahin Mustafayev Ermənistan Baş nazirinin müavini ilə sərhəddə bir araya gəldi: nələr razılaşdırılıb?

20:52 01.11.2024

"Tottenhem"in baş məşqçisi: "Miki van de Ven "Qalatasaray"la oyunda olmayacaq"

19:50 01.11.2024

"Volkswagen" avtomobil şirkəti batır - Üç zavod bağlanır

19:18 01.11.2024

"Nazirə şikayət etdim, gəldilər, lakin..." - Gədəbəydə ağacları kimlər qırır? (FOTOLAR)

19:01 01.11.2024

General və sabiq idarə rəisləri 143 milyon yeyintinin hesabatını verir - Məhkəmə iclası

18:47 01.11.2024

“Köhnə çamadanlar” filmi Türkiyədə nümayiş olunacaq

18:38 01.11.2024

Milli Məclislə MEDİA birgə açıqlama yaydı - Xəbərdarlıq

18:13 01.11.2024

DEPUTATLAR TOPLANIR: hansı qanunlar dəyişəcək? - SİYAHI

18:07 01.11.2024

Bakı Təhsil İdarəsinin müdiri dəyişir - Nazir Nərminə Hüseynovaya verdiyi səlahiyyəti geri alır

18:00 01.11.2024

Azercell-dən qadınların ictimai həyatda fəallığının artırılmasına yönəlik dörd layihəyə dəstək - VİDEO, FOTOLAR

17:47 01.11.2024

Kolbasa şirkətləri olan “Səhliyalı”dan sonra “Hicaz 313” də cərimələndi

17:40 01.11.2024

Havanın temperaturu 10 dərəcə aşağı enəcək

17:22 01.11.2024

Şəhid Hidayət Qarayev Şuşada dəfn olunub

17:14 01.11.2024

Türkiyə klubunda baş məşqçi təyinatı olub - Açıqlama

17:06 01.11.2024

"Mançester Yunayted" Arda Gülər üçün "Real"a 95 milyonluq oyunçu təklif etdi: "Dəyişək"

17:00 01.11.2024

Dollar neçəyə olacaq? – Mərkəzi Bank 3 günlük rəsmi məzənnəni açıqladı

16:50 01.11.2024

“ATV Plus” cərimələnib - 5 min manat

16:46 01.11.2024

COP29 Çağrı Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb

16:41 01.11.2024

PREZİDENT İCRA BAŞÇISI TƏYİN ETDİ - Tərcümeyi-hal + FOTO

16:30 01.11.2024

Əli Əsədov nazirləri topladı: nələr müzakirə olunub? - FOTOLAR

16:19 01.11.2024

Rusiya MN: "Ukraynada 12 yaşayış məntəqəsini ələ keçirdik" - SİYAHI

16:09 01.11.2024

Şəhid Möhübbət Mustafayev dəfn edilib

15:57 01.11.2024

Şəhid Ramiz Mahmudov Zaqatalada dəfn olunub

15:42 01.11.2024

Müdafiə Nazirliyi: "Nəfəsimiz boyunlarının kökündədir"

15:28 01.11.2024

Qəzzada müharibənin 392-ci günü: daha 55 nəfərin həyatına son verilib

15:18 01.11.2024

Qəzzada toqquşma: İsrail əsgəri ölüb

15:09 01.11.2024

Bakıda şok olay: "Vəkil" sevgilisinin ərindən pul tələb elədi - "Arvadına xərclədiyim pulları geri ver"

14:54 01.11.2024

Livanın Baalbek şəhərində güclü zərbə endirilib - Bir ailə "yox" edilib

14:52 01.11.2024

Xaçmazda həmkəndlisini döyərək öldürən keçmiş məhkum tutulub

14:45 01.11.2024

"Mən dişlərimi o həkimlə reklam qarşılığında düzəltdirdim" - Rəqqasə Fatimə

14:42 01.11.2024

"Kontakt Home" qanunu yenə pozub - Fərdi məlumatlarla bağlı

14:36 01.11.2024

Elm və Təhsil Nazirliyində şöbə müdirinin ifadəsi niyə alınıb?

14:32 01.11.2024

Spiker deputatın istəyinə belə cavab verdi: "Maraqlı söhbət istəyirsinizsə, iclasdan sonra bir stəkan çay için və..."

14:27 01.11.2024

"Bakı haqqında isə mən heç nə deməyəcəm” - Hacıbala Abutalıbovdan qeyri-müəyyən açıqlama

14:15 01.11.2024

ABŞ-da prezident seçkiləri: artıq 65 milyondan çox seçici vaxtından əvvəl səs verib

14:12 01.11.2024

Şəhid İsmət Piriyev Göyçayda dəfn olunub

14:06 01.11.2024

Harris Trampın "Qadınları istəsələr də, istəməsələr də qoruyacağam" sözlərinə belə cavab verdi: "Bu, əslində..."

13:49 01.11.2024

SOCAR-da daha bir təyinat olub

13:16 01.11.2024

Saakaşvili Zurabişviliyə səsləndi: "Məni əfv et"

13:05 01.11.2024

İlham Əliyev İspaniyanın yeni təyin olunmuş səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR

12:57 01.11.2024

Ali Məhkəmənin məşhur hakimi təqaüdə göndərildi - FOTO

12:56 01.11.2024

İlham Əliyev Somalinin yeni səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR

12:53 01.11.2024

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

12:48 01.11.2024

Qəzzanın mərkəzində fəlakət yaşanıb: 47 nəfər öldürülüb, çoxu qadın və uşaqdır

12:40 01.11.2024

İki Fondun büdcəsi ilə bağlı rəy verilib

12:35 01.11.2024

Fransada məscidə od vurulub - Namaz vaxtı

12:25 01.11.2024

"Tibb Universitetinin diplomuna inanmırlar..." - Deputat məsələ qaldırdı, Əhliman Əmiraslanov "Səhiyyənin aşağı olması fikri ilə razılaşmıram" dedi

12:21 01.11.2024

“Ona Azərbaycan pasportu üçün 500 min dollar verilib” - Ramil Şeydayevin sabqi məşqçisi elə iddialar səsləndirdi ki...

12:12 01.11.2024

SABİQ İCRA BAŞÇISININ CƏZASI 3 İL AZALDILDI - Ailəsi əmlak davası edir

DAVAMINI OXU