"Tam üzən məzənnəyə keçid kəskin devalvasiya ilə yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq"

"Tam üzən məzənnəyə keçid kəskin devalvasiya ilə yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq" - İqtisadçıdan şərh

12-12-2016 [15:04]

Samir ƏLİYEV, İqtisadçı

Azərbaycanın milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə strateji yol xəritəsinini qəbulu ilə üzən məzənnə məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Söhbət artıq tam üzən məzənnədə gedir.

Çünki sənəddə tam üzən məzənnə rejiminin tətbiqinə keçid hədəflənib. Sənəddə qeyd edilir ki, istehlak səbətində idxal məhsullarının payının azaldılmasına nail olma səviyyəsinə uyğun şəkildə məzənnə üçün faktiki tətbiq edilən dəhlizin genişləndiriləcək, ortamüddətli dövrdə isə tamamilə ləğv ediləcək. Eyni zamanda bazarda hedcinq və məzənnə risklərindən sığortalanmağa imkan verən maliyyə alətləri tətbiqi nəzərdə tutulur.

Hökumətin üzən məzənnəyə keçmək istəyi başa düşüləndir və gələcəkdə maliyyə sabitliyinin əsas qarantlarında biri ola bilər. Baxmayaraq Mərkəzi Bank dekabrın 21-dən sonra üzən məzənnəyə keçidi elan edib, proseslər göstərdi ki, baş bankımız yumşaq desək buna nail ola bilməyib. Çünki dolların manata qarşı məzənnəsini tələb və təklifin səviyyəsi yox, Neft Fondu və Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları, eyni zamanda ikincini inzibati müdaxilələri müəyyənləşdirir.

Belə olmasaydı, Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları üzən məzənnəyə keçiddən sonra 5 milyardan 4 milyarda qədər azalmazdı. Üzən məzənnəyə keçdikdən sonra Mərkəzi Bank bazara 1 milyarddan çox dollar satıb. Sonuncu dəfə sentyabrda 100 milyon dollar satıb. Neft Fondunun 2016-cı ildə satışı isə 4,6 milyard dollardan çox olub.

İndi əsas sual budur: tam üzən məzənnəyə keçid mümkündürmü və bu halda manatın dollar qarşısında məzənnəsi necə olacaq?

Əvvəllər olduğu kimi bir daha fikrimdə qalıram ki yaxın dövrdə Azərbaycanda tam üzən məzənnəyə keçid mümkün deyil. Azərbaycan iqtisadiyyatının mövcud durumu ölkəni neftdən kənar dollarla təmin edəcək durumda deyil.

Ölkəyə əsasən 3 mənbədən valyuta gəlir: Neft Fondu, Mərkəzi Bank və SOCAR.

Neft Fondu valyuta bazarına ayda 300-400 milyon dollar (bəzi hallarda daha çox) töhfə verir. SOCAR nəinki əldə etdiyi dolları bazara yönəltmir, hətta bazardan dollar alışı (istiqraz və xarici borc öhdəlikləri) həyata keçirir.

Mərkəzi Bank isə valyuta ehtiyatları kəskin azaldıqdan sonra (hazırda 2008-ci il səviyyəsindədir) bazarda "oyunçu” funksiyasını hərrac təşkilatçısı funksiyası ilə dəyişib. Digər mənbələr valyuta bazarına təsir etmək iqtidarında deyil. Ölkədə dollar əmanətlərinin ucuz olması bankları xaricdən resurs cəlb etməyə maraqlı etmir. Deməli, ölkənin valyuta bazarı hazırda ancaq Neft Fondundan asılıdır.

Hesablamalarımıza görə, aylıq valyuta kəsirimiz təxminən 300-400 milyon dollar aralığında dəyişir. Həmin kəsiri örtmək üçün ya devalvasiya gedilməlidir, ya Neft Fondu satışı artırmalıdır, ya da ixracı artırmalıyıq (idxalı azaltmalıyıq). Bu ona bənzəyir ki, ürəyi qanla təmin edən damarların yalnız biri tam işləyir, biri natamam işləyir, digərləri isə tam tutulub.

Azərbaycan kimi Rusiya və Qazaxıstan da üzən məzənnəyə keçib. Azərbaycanla müqayisədə digər iki ölkənin iqtisadiyyatında diversifikasiya səviyyəsi yaxşıdır. Bizdə qeyri-neftin ixracda payı 5-10% arasında dəyişdiyi halda Qazaxıstanda 30%, Rusiyada isə 40-50% arasında dəyişir. Rusiya Mərkəzi Bankı üzən məzənnəyə 2014-cü ilin noyabrında keçib və son intervensiyanı həmin ilin dekabrında edib.

Qazaxıstanda 2015-ci ilin avqustunda keçilib və intervensiyanı hələ də dövri olaraq davam etdirir. Yəni iqtisadiyyatın neftdən asılılıq səviyyəsi yüksək olduqca məzənnənin də sərbəst buraxılması məsələsi çətinlşir. Ona görə də Azərbaycanda ölkəni dollarla təmin edəcək kanallar qurulmayınca və ya gücü artırılmayınca tam üzən məzənnəyə keçid mümkün olmayacaq. Bunun üçün də fundamental addımlar atılmalıdır. Struktur islahatlarından tutmuş dövlətin iqtisadiyyatda rolunun azaldılması, mülkiyyət hüququnun qorunmasından tutmuş məhkəmələrin müstəqilliyinin təmin edilməsi kimi məsələlər həllini tapmalıdır.

Bu gün hiss olunur hökumətin əsas fikri daxili istehsalın artımı hesabına idxalı məhdudlaşdırmaqdır. Bu, əlbəttə kapital axının azaldılması və daxili bazarında xaricdən asılılığının azaldıması baxımından yaxşı fikirdir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan kimi kiçik bazarlara malik ölkələrdə idxalı əvəzləmə siyasəti müəyyən həddə qədər səmərə verir. Ona görə də bizim yolumuz daha çox ixracı gücləndirmək olmalıdır. Bunun üçün keyfiyyət və qiymət amili nəzərdə qaçırılmamalıdır.

Tam üzən məzənnəyə keçidin narahatçılığı təkcə manatın ucuzlaşması ilə bağlı deyil. Üzən məzənnə həm də manatın məzənnəsinin qeyri-sabit olması deməkdir. Ölkə iqtisadiyyatının diversifiksiya səviyyəsi nə qədər aşağı olsa manatın məzənnəsinin oynaması bir o qədər kəskin olacaq. Bu isə biznes üçün təhlükə, əhali üçün sosial gərginlik yarada bilər.

Tam üzən məzənnəyə keçid zamanı manatın məzənnəsinin nə qədər olması ilə bağlı suallara gəlincə, onu deyə bilərəm ki, bu sahədə səsləndirilən istənilən rəqəm əsaslandırılması mümkün olmamaqla yanaşı reallıqdan uzaqdır. Tam üzən məzənnəyə keçən zaman manatın hansı həddə qədər ucuzlaşacağını demək çox çətindir.

Bu, hansısa futbol oyununda qapılara nə qədər top vurulacağı ilə bağlı yox, nə qədər aut və künc zərbəsi olacağı ilə bağlı verilmiş proqnoza bənzəyir. Çünki burda təkcə tədiyyə balansının mövcud durumu rol oynamır.

Əhalinin psixoloji vəziyyəti, iqtisadiyyatın dollarlaşma səviyyəsi, hökumətin davranışı, kapital axınının səviyyəsi də təsir edir.

Bircə məsələ aydındır ki, tam üzən məzənnəyə keçid növbəti kəskin devalvasiya olmaqla yanaşı, manatı ucuzlaşdıracaq. Bu ucuzlaşmanın hansı həddə qədər olacağını isə zaman göstərəcək.

Digər xəbərlər

Bakıda hansı vacib qərarlar qəbul olundu? - Zahid Oruc yazır

Min gündən sonra yanan “yaşıl işıq” - Əli Cabbarov yazır

Sosial yardım nə qədər artırılacaq? - Vüqar Bayramovdan təhlil

Trampın yeni komandası: daha bir ermənipərəst yer alacaq - Şahin Cəfərli yazır

"İllərin duz-çörəyini bir cüt məməyə qurban verənlər..." - Aqil Ələsgər yazır

Azərbaycanda ağsaqqallar institutunun yenidən, uğurlu təşkili zamanın tələbidir - Vahid Tağıyev yazır

Trampın seçimi: Bakı ilə İrəvanın sülh sazişi və "Orta dəhliz" layihəsi... - Elxan Şahinoğlu yazır

Bu gün Qarabağ, Zəngəzur tikinti meydançasını xatırladır, tikilir, qurulur... - İbrahim Cəfərov yazır

Tramp seçildi, Makron təşviş içindədir - Elxan Şahinoğlu yazır

ABŞ gizli bəndləri niyə sızdırdı? - Elxan Şahinoğlu yazır

"Bu biabırçılığa kimlər cavab verəcək?" - Osman Gündüz yazır

"Biz uğuru oynaşımızın hesabına qazanmadıq..." - Azər Həsrətdən sərt yazı

SON XƏBƏRLƏR

20:35 25.11.2024

Livanda bombalanma: xeyli ölən var - Meyitlərin bəziləri parçalanıb

20:22 25.11.2024

NATO rəsmiləri Bakıya gəliblər

19:17 25.11.2024

Azərbaycanda unikal hadisə: məhkəmə ustaya zorla ayağını öpdürən tiktoker haqda qərar verdi - VİDEO

19:01 25.11.2024

Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib

18:48 25.11.2024

İspaniya klubları türk oyunçunu almaq istəyir

18:10 25.11.2024

“Gələcəyini Qur!” təhsil təqaüdünü qazanmış abituriyentlərlə “Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu”nda görüş keçirildi - FOTOLAR

18:05 25.11.2024

QƏRARGAH RƏİSİ QANDALLANDI - Hərbi ekspertlik edən Ədalət Verdiyev iki maddə ilə tutulub

18:02 25.11.2024

Qarabağ zonasında daha 1457,4 hektar ərazi minalardan təmizlənib

17:54 25.11.2024

Mustafa Dənizli: "Arda Turanın komandası "Qalatasaray"a qalib gəlsə..."

17:42 25.11.2024

Hakan Fidanla NATO-nun baş katibi görüşüb - Ankarada

17:37 25.11.2024

Deputat əmisi qızını işdən çıxarıb - Yerinə öz xanımını təyin edib

17:15 25.11.2024

“Sabah”da baş məşqçi təyinatı olub

17:08 25.11.2024

Zahid Oruc Milli Məclisdə: "Bəlkə azad torpaqlara traktor parkı bağışlayan Belarus kənd təsərrüfatı mütəxəssislərindən xahiş edək ki..."

17:00 25.11.2024

Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı

16:49 25.11.2024

Aktrisa: "Qardaşım "ləyaqətsiz vərəsə" kimi məni məhkəməyə verib"

16:40 25.11.2024

Bakıda hansı vacib qərarlar qəbul olundu? - Zahid Oruc yazır

16:29 25.11.2024

"Çelsi" "Qalatasaray"ın qolçusunu alır - 75 milyon avroya

16:15 25.11.2024

Fransa və İngiltərə Ukraynaya qoşun göndərir? - “Le Monde” qəzetindən iddia

16:06 25.11.2024

İordan çayının qərb sahilində daha 29 fələstinli saxlanılıb

15:54 25.11.2024

Hər ay icra başçısına 3 min pul verən idarə rəisi vəzifədən çıxarıldı

15:49 25.11.2024

Azərbaycan Ordusunun qırıcıları havalanıb - VİDEO

15:43 25.11.2024

31 il əvvəl törədilmiş qəsdən adam öldürmə cinayətinin üstü açıldı

15:32 25.11.2024

“Dayanıqlıllığın təmin edilməsində təşkilatların rolu” mövzusunda panel müzakirəsi keçirib - FOTOLAR

15:18 25.11.2024

Türkiyənin yeni 500 və 1000-lik əskinazları təqdim olunub - FOTOLAR

15:13 25.11.2024

“Sabah” baş məşqçi ilə vidalaşdı

15:09 25.11.2024

Azərbaycanda gender-əsaslı zorakılığa qarşı 16 günlük kampaniyaya start verilir

15:06 25.11.2024

Perinatal Mərkəzdə 7 uşağın ölümü... - Məhkəmə prosesi

14:55 25.11.2024

NATO-nun baş katibi: "Ərdoğanla görüşü səbirsizliklə gözləyirəm"

14:46 25.11.2024

Nazir və komitə sədrlərinin qəbul günləri açıqladı - CƏDVƏL

14:42 25.11.2024

TƏBİB-ə 4 zərbə: 303 minlik tender ləğv edilib

14:30 25.11.2024

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə müdir axtarılır

14:22 25.11.2024

Prezident İlham Əliyev Gövhər Baxşəliyeva “Şöhrət” ordeni ilə təltif etdi - Sərəncam

14:12 25.11.2024

Bələdiyyələrlə bağlı əlavə qanunlar təsdiqləndi, yeni bələdiyyələr yaradıldı və... - SİYAHI (Yenilənib)

13:25 25.11.2024

Çində soyuq hava - Qarla bağlı əhaliyə xəbərdarlıq edilib

13:10 25.11.2024

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində yeni təyinat olub

13:01 25.11.2024

İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyində diqqətçəkən media reklamı: 1.8 milyon necə və kimlərə ayrılıb?

12:52 25.11.2024

Sabah yağış yağacaq

12:47 25.11.2024

Azərbaycan Ordusu ilə SEPAH bir arada: "Araz - 2024" birgə taktiki təlimi başlayıb - FOTOLAR

12:41 25.11.2024

5 SAATLIQ ƏYLƏNCƏ ÜÇÜN 60 MİN MANAT: içki, çeşidli yeməklər və... - Dövlət Agentliyi mina əvəzinə, hotel gəzir

12:33 25.11.2024

RƏİS VƏ BİZNESMENLƏRİN GİZLİ İŞBİRLİYİ İFŞA OLUNUB - Prokurorluq detalları açıqladı

12:25 25.11.2024

Fransada "Bert" fırtınası: 9 əyalətdə "həyat sönüb"

12:17 25.11.2024

Saytlara pul ayrılacaq - Müsabiqə

12:13 25.11.2024

İlham Əliyev Bosniya və Herseqovinanın rəhbərinə məktub göndərib - MƏTN

12:01 25.11.2024

MEDİA çap mediası subyektlərinə dəstək üçün müsabiqə elan edib - Şərtlər

11:49 25.11.2024

Daşqın və sel olacaq - Xəbərdarlıq

11:24 25.11.2024

"Kartdan karta" üsulu ilə işləyən daha 258 sahibkar cərimələnib

11:00 25.11.2024

Kiçik, orta, böyük qrant müsabiqələrinə layihələrin qəbulu başlayıb

10:53 25.11.2024

Bu ölkələrdən ölkəmizə ət məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

10:49 25.11.2024

Sabiq icra başçısının qardaşına qarşı dələduzluq edən şəxslərdən xəbər var

10:37 25.11.2024

Gürcüstan prezident seçkilərinə hazırlaşır

DAVAMINI OXU