Yoxsullaşan ailələr, çökən biznes, müflisləşən banklar…

20-01-2016 [17:48]

Rövşən AĞAYEV, İqtisadçı

Həftə ərzində büdcədən ödənilən maaş, pensiya və sosial müavinətlərin artırılması iləbağlı imzalanan sərəncamlardan aydın oldu ki, gündəlik istehlak mallarının qiymət artımı əhalinin gəlirlərinin artım tempini ən azı 3-4 dəfə qarşılayır.

"Gəlirlərin artımı qiymət artımına tam uyğunlaşdırılsa inflyasiya daha da sürətlənər" söyləyənlərə cavab olaraq 2 gün əvvəl bir məqalə paylaşmışdım. Amma bu mövzuya nöqtə qoyacaq vacib bir məqama toxunmağa ehtiyac var. 2 ay öncətəsdiqlənmiş 2016-cı ilin dövlət büdcəsindən maaşlara və bütün sosial ödənişlərə 5.3 milyard manat ayrılması nəzərdə tutulub. Deməli, 10%-lik artım üçün hökumətə əlavə olaraq təxminən 530 milyon manat tələb edilir.

Halbuki manatın ucuzlaşması və gündəlik tələbat mallarının hazırkı qiymət səviyyəsi bütövlükdə ailə təsərrüfatlarının təkcə kredit borclarını və qida istehlakı xərclərini ən azı 6 milyard manat artırır.

Belə ki, Dövlət Statisitka Komitəsinin məlumatına görə, 2015-ci ildəqida istehlakı (tütün və içkilər də daxil) 12.9 milyard manat olub. Bu xərclərin ən azı 40% artması təxminən 5 milyard manat əlavə vəsait tələb edir. Bundan əlavə, banklara xarici valyuta ilə olan 7.5 milyard dollar kredit borcunun 2 milyard dolları ailə təsərrüfatlarının borcudur - bu isə son devalvasiayadan sonra 1 milyard manat əlavə ödəmə tələb edir.

Nəzərə alaq ki, dövlət büdcəsindən maaş, pensiya və müxtəlif müavinətlər alan insanların sayı təxminən 2.5 milyon nəfərdir - yəni bütün ölkə əhalisinin təxminən 24%-i. Əgər qiymət və məzənnə artımının yaratdığı izafi xərcləməni cəmiyyət üzvləri arasında proporsional bölsək, bu o deməkdir ki, büdcə sektoruna bağlı insanların illik əlavə xərcləri 1.5 milyard manatdan az olmayacaq. Hökumət isə bunun müqabilində son indeksasiya vasitəsilə həmin zümrəyə cəmi 500 milyon manat kompensasiya təqdim edir.

Aydın məsələdir ki, ağır iqtisadi çətinliklər içərisində olan özəl sektor ümumiyyətləindeksasiyaya getməyəcək və büdcəyə bağlılığı olmayan insanlar tamamən sosial müdafiəsiz qalacaqlar. Əslində, indiki iqtisadi şərtlərdə özəl sekorun iş yerlərini qoruya bilməsinin özü böyük avantajdır - nəinki əmək haqlarını artırmaq.

Bütün bu rəqəmləri və müqayisələri sadalamağın məqsədi var: Azərbaycan iqtisadiyyatının hazırkı reallıqları şəraitində gəlir artımının qiymət artımına adekvat olması inflyasiya proseslərini sürətləndirə bilməz. Çünki klassik anlamda "qiymət-əmək haqqı spiralı" o zaman yaranır ki, pul artır, amma əmtəə təklifi azalır, tələb isə əvvəlki səviyyədəqalır.

Yəni bunun sadə izahı budur: cəmiyyətin dünənki təlabatı 100 kq ət və 1000 çörəyədi, bazarda həmin həcmdə məhsulu tapa bilirdi, nəhayət bu qədər qida üçün xərci isə1000 manat idi. Bu gün isə yenə cəmiyyətin təlabatı 100 kq ət və 1000 çörəyədi, amma bazarda 80 kq ət, 800 çörək var, hər kq qida isə orta hesabla 50% bahalanıb. Beləşəraitdə gəlirlərin də 50%-i artımı baş verirsə, "əmək haqqı -qiymət spiralı"nın yaranması qaçılmazdır: qiymətlər, arxasınca isə əmək haqqı artacaq və proses tələbata uyğunəmtəə təklifinin formalaşmasına qədər davam edəcək.

Lakin Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün belə bir konfiqurasiya real deyil: bazarlar əmtəə qıtlığı yaşamır, əhali tam indeksasiya edilmiş gəlirlərini yığıma deyil, istehlakını əvvəlki səviyyədəqarşılamağa məhkumdur. Yenə sadə bir misal: sizin ailənin dünənki minimum istehlak səbəti 500 manat idi, bu gün 800 manat. Əgər səbətin dəyərinə uyğun sizin gəliriniz də300 manat artırsa, siz öncül istehlakınızı ödəməyə çalışacaqsınız. Amma hökumətin qorxduğu kimi, kimsə artan 300 manat gəlirindən 50 manat yayındırıb dollar almağa yönəldəcəksə, bu halların valyuta bazarına təzyiqi nəzərə alınmayacaq dərəcədə kiçik olacaq. Çox az adam minimum ehtiyacları ödənməmiş 50 manat verib 30 dollar almağa qaçacaq.

Qısası, sırf iqtisadi nəzəriyyədən çıxış etsək, inflyasiya təzyiqi altında artan gəlirlər əlavətəlabatı maliyyələşdirməyə deyil, tələbatı əvvəlki səviyyədə saxlamağa yönəldiyi şəraitdəqiymət artımını stimullaşdırmır. Hətta müəyyən səviyyədə qiymət artımı müşahidə edilsə belə, idxal siyasəti və istehsalın stimullaşdırılması alətləri sayəsində inflyasiyanı cilovlamaq da olar.

Əksinə əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin kəskin azaldığı şəraitdə fiskal hakimiyyətin (MaliyyəNazirliyinin) borcludur ki, monetar hakimiyyətin (Mərkəz Bankın) pul təklifini artırmasına dəstək versin. Bu halda əhalinin gəlirlərinin müdafiəsi bisnesin döviyyəsini artıracaq - əks halda isə yoxsullaşan əhali tələbatını qayçılamaqda, biznes gəlirlərini sürətlə itirməkdədavam edəcək. Bir ildən sonra hökumət qarşısına çıxan mənzərədən dəhşətə gələcək - əhali fəlakətli dərəcədə yoxsullaşıb, biznesin məkanında isə lələ köçüb yurdu qalıb.

Bir çox böhran ölkələrinin uğurlu təcrübələrə sübut edir ki, hökumət əhalinin gəlirlərini artırmaqda maraqlı olmalıdır: ya əhalini banklardan borclanmaya həvəsləndirməklə, ya da gəlirlərin artımını dəstəkləməklə. İndiki vəziyyət nə bank sektorunun durumu, nə dəəhalinin faktiki borclarının böyük həcmi kreditlərin götürülməsi variantını istisna edir. Lakin büdcə və minimum əmək haqqı siyasəti vasitəsilə gəlirərin artımını stimullaşdırmaq imkanları var. Bir daha vurğulayıram: artan gəlirlərlə əhali ilk növbədə istehlak malları almağa üstünlük verəcək.

Nəhayət, ev təsərrüfatlarının banklara 9 milyard manata yaxı borcu var. Onları gəlirləri artmalıdır ki, bankların da borclarını qaytara bilsinlər. Yəni əhalinin gəlirlərinin artmının son ünvanı bizneslə yanaşı bank sektoru olacaq. İnflyasiyanın və manatın ucuzlaşmasının yoxsullaşdırdığı əhalinin bankların əsas gəlir bazası olduğunu nəzərdən qaçırmaq olar. Ələlxüsus da banklar kredit verərkən büdcədən gəliri olanlara üstünlük veriblər. Ona görə bank sektorunun müştəri kontingentində "büdcəçilərin” xüsusi çəkisi böyükdür.

Yanlış sosial müdafiə və gəlirlər siyasəti əhalini yoxsullaşdırır, biznesi çökdürür, bank sektorunu müflisləşdirir...

Digər xəbərlər

ABŞ gizli bəndləri niyə sızdırdı? - Elxan Şahinoğlu yazır

"Bu biabırçılığa kimlər cavab verəcək?" - Osman Gündüz yazır

"Biz uğuru oynaşımızın hesabına qazanmadıq..." - Azər Həsrətdən sərt yazı

Nazirliyin axsaq siyasəti və ya 10 il geri qalan şöbə müdiri... - Fərid Şahbazlı yazır

Elmdə yerlipərəstlik, nazirin replikası, qocanın qohumbazlığı və... - Sabqi deputat yazır

TAKSİ XİDMƏTİNDƏ ARTAN PROBLEMLƏR: 4 hal və... - Samir Əliyev yazır

Bölgəni gözləyən böyük plan: "Azərbaycan buna hazır olmalıdır" - Elxan Şahinoğlu yazır

Bu dünyanın ədaləti

Minimum əmək haqqındakı gözlənilən artım: kimləriə şamil olunacaq?

Qarabağ Universitetində tarixə keçən ilk akademik dərs... - Əli Cabbarov yazır

"Bakı Atatürk Liseyi” məhkəməyə verilib - "Bu tərbiyəsizlikləri Türkiyədə edə bilməzlər, amma..."

Oğurlanan şamdanlar, “dirilən” adamlar...

SON XƏBƏRLƏR

00:01 02.11.2024

Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR

22:34 01.11.2024

Ərdoğan partiya lideri ilə İmamoğluya qarşı iddia qaldırdı - Hər birindən bir milyon tələb olunur

22:20 01.11.2024

Serbiyada vağzalın damı uçub: 13 nəfər ölüb - Ölkədə matəm elan edilib

22:11 01.11.2024

Musiqili Teatr noyabr ayı üçün repertuarını açıqladı - SİYAHI

22:04 01.11.2024

Şahin Mustafayev Ermənistan Baş nazirinin müavini ilə sərhəddə bir araya gəldi: nələr razılaşdırılıb?

20:52 01.11.2024

"Tottenhem"in baş məşqçisi: "Miki van de Ven "Qalatasaray"la oyunda olmayacaq"

19:50 01.11.2024

"Volkswagen" avtomobil şirkəti batır - Üç zavod bağlanır

19:18 01.11.2024

"Nazirə şikayət etdim, gəldilər, lakin..." - Gədəbəydə ağacları kimlər qırır? (FOTOLAR)

19:01 01.11.2024

General və sabiq idarə rəisləri 143 milyon yeyintinin hesabatını verir - Məhkəmə iclası

18:47 01.11.2024

“Köhnə çamadanlar” filmi Türkiyədə nümayiş olunacaq

18:38 01.11.2024

Milli Məclislə MEDİA birgə açıqlama yaydı - Xəbərdarlıq

18:13 01.11.2024

DEPUTATLAR TOPLANIR: hansı qanunlar dəyişəcək? - SİYAHI

18:07 01.11.2024

Bakı Təhsil İdarəsinin müdiri dəyişir - Nazir Nərminə Hüseynovaya verdiyi səlahiyyəti geri alır

18:00 01.11.2024

Azercell-dən qadınların ictimai həyatda fəallığının artırılmasına yönəlik dörd layihəyə dəstək - VİDEO, FOTOLAR

17:47 01.11.2024

Kolbasa şirkətləri olan “Səhliyalı”dan sonra “Hicaz 313” də cərimələndi

17:40 01.11.2024

Havanın temperaturu 10 dərəcə aşağı enəcək

17:22 01.11.2024

Şəhid Hidayət Qarayev Şuşada dəfn olunub

17:14 01.11.2024

Türkiyə klubunda baş məşqçi təyinatı olub - Açıqlama

17:06 01.11.2024

"Mançester Yunayted" Arda Gülər üçün "Real"a 95 milyonluq oyunçu təklif etdi: "Dəyişək"

17:00 01.11.2024

Dollar neçəyə olacaq? – Mərkəzi Bank 3 günlük rəsmi məzənnəni açıqladı

16:50 01.11.2024

“ATV Plus” cərimələnib - 5 min manat

16:46 01.11.2024

COP29 Çağrı Mərkəzi fəaliyyətə başlayıb

16:41 01.11.2024

PREZİDENT İCRA BAŞÇISI TƏYİN ETDİ - Tərcümeyi-hal + FOTO

16:30 01.11.2024

Əli Əsədov nazirləri topladı: nələr müzakirə olunub? - FOTOLAR

16:19 01.11.2024

Rusiya MN: "Ukraynada 12 yaşayış məntəqəsini ələ keçirdik" - SİYAHI

16:09 01.11.2024

Şəhid Möhübbət Mustafayev dəfn edilib

15:57 01.11.2024

Şəhid Ramiz Mahmudov Zaqatalada dəfn olunub

15:42 01.11.2024

Müdafiə Nazirliyi: "Nəfəsimiz boyunlarının kökündədir"

15:28 01.11.2024

Qəzzada müharibənin 392-ci günü: daha 55 nəfərin həyatına son verilib

15:18 01.11.2024

Qəzzada toqquşma: İsrail əsgəri ölüb

15:09 01.11.2024

Bakıda şok olay: "Vəkil" sevgilisinin ərindən pul tələb elədi - "Arvadına xərclədiyim pulları geri ver"

14:54 01.11.2024

Livanın Baalbek şəhərində güclü zərbə endirilib - Bir ailə "yox" edilib

14:52 01.11.2024

Xaçmazda həmkəndlisini döyərək öldürən keçmiş məhkum tutulub

14:45 01.11.2024

"Mən dişlərimi o həkimlə reklam qarşılığında düzəltdirdim" - Rəqqasə Fatimə

14:42 01.11.2024

"Kontakt Home" qanunu yenə pozub - Fərdi məlumatlarla bağlı

14:36 01.11.2024

Elm və Təhsil Nazirliyində şöbə müdirinin ifadəsi niyə alınıb?

14:32 01.11.2024

Spiker deputatın istəyinə belə cavab verdi: "Maraqlı söhbət istəyirsinizsə, iclasdan sonra bir stəkan çay için və..."

14:27 01.11.2024

"Bakı haqqında isə mən heç nə deməyəcəm” - Hacıbala Abutalıbovdan qeyri-müəyyən açıqlama

14:15 01.11.2024

ABŞ-da prezident seçkiləri: artıq 65 milyondan çox seçici vaxtından əvvəl səs verib

14:12 01.11.2024

Şəhid İsmət Piriyev Göyçayda dəfn olunub

14:06 01.11.2024

Harris Trampın "Qadınları istəsələr də, istəməsələr də qoruyacağam" sözlərinə belə cavab verdi: "Bu, əslində..."

13:49 01.11.2024

SOCAR-da daha bir təyinat olub

13:16 01.11.2024

Saakaşvili Zurabişviliyə səsləndi: "Məni əfv et"

13:05 01.11.2024

İlham Əliyev İspaniyanın yeni təyin olunmuş səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR

12:57 01.11.2024

Ali Məhkəmənin məşhur hakimi təqaüdə göndərildi - FOTO

12:56 01.11.2024

İlham Əliyev Somalinin yeni səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR

12:53 01.11.2024

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

12:48 01.11.2024

Qəzzanın mərkəzində fəlakət yaşanıb: 47 nəfər öldürülüb, çoxu qadın və uşaqdır

12:40 01.11.2024

İki Fondun büdcəsi ilə bağlı rəy verilib

12:35 01.11.2024

Fransada məscidə od vurulub - Namaz vaxtı

DAVAMINI OXU